Về cuộc phẫn nộ của người dân Hà Nội sáng 1-5-2016

* ĐÀO TIẾN THI

Sáng 1-5, trước khi đi, được tin một số anh em đã bị canh cổng, tôi đã đoán được ý chí quyết phá cuộc biểu tình này của nhà cầm quyền nên sắp đến điểm hẹn liền đổi phương tiện: gửi xe máy để bắt taxi. Y như rằng, khi chiếc taxi đỗ lại bãi gửi để chúng tôi xuống thì đồng thời có mấy người đến gửi xe máy bị từ chối.

Một người đàn ông không rõ là người trông xe hay chính là công an tuyên bố thẳng thừng: hôm nay ở đây có biểu tình nên không nhận trông xe. Một phụ nữ bị từ chối tỏ vẻ bực tức nói: “Biểu tình là của bọn phản động, chúng tôi liên quan gì mà phải chịu?”. Một bác trung niên vừa đi đến (có lẽ cũng là người đi biểu tình) rọi ánh mắt tức giận vào cô ta quát: “Cô bảo ai là phản động? Đi biểu tình mà là phản động à?”. Người phụ nữ quay xe vù nhanh, không thèm trả lời.

Cuộc biểu tình diễn ra sớm, có lẽ chính do cách hành xử ác nghiệt vô lối của “lực lượng chức năng” (LLCN). Chả là khi mới có một nhóm nhỏ người tập hợp trên bậc thềm Nhà hát lớn thì LLCN đã vừa xua đuổi vừa dùng tiếng loa gào lên những lời đe dọa mà lại không đưa ra được lý do gì cho ra… lý do một chút. Một chị trung niên (sau biết chị là Trần Thị Thảo, giáo viên THPT về hưu) đã kiên quyết phản đối. Chị còn dùng lời lẽ đanh thép tố cáo sự vô trách nhiệm và thái độ đầy mờ ám của một số quan chức nhà nước trong thời gian xảy ra vụ cá chết khiến LLCN phải chùn bước. Cuối cùng nhóm người đã trụ lại được trên bậc thềm và cuộc biểu tình diễn ra sớm hơn dự định.

>> Dư luận viên Quang Lùn  lên cơn sáng 1-5    

Đoàn người tụ lại trên thềm Nhà hát lớn đông, mạnh chưa từng thấy. Biểu ngữ, khẩu hiệu vô cùng phong phú: “Hãy trả lại Vũng Áng cho nhân dân”. “Đả đảo Formosa”. “Formosa cút đi”. “Bảo vệ biển Việt Nam”…. LLCN bắt đầu tỏ ra khó xoay sở, buộc phải để cho đoàn người diễu hành về phía Bờ Hồ. Bài hát “Dậy mà đi” cùng dàn nhạc của cụ Tạ Trí Hải vang suốt dọc đường. Có ai đó nhắc nên đi chậm. Đúng, đi chậm để gây được ảnh hưởng ra xung quanh, vì vào ngày lễ, người xe đi lại khá đông. Những chỗ đèn đỏ, nhiều người đi đường lấy điện thoại ra chụp.

Gặp lại người quen hôm nay chỉ bắt tay chứ không kịp nói chuyện. Có một số tôi chỉ hơi quen trong những cuộc biểu tình hồi đầu (2011) sau đó không thấy nữa, thì hôm nay lại gặp lại. Có người tôi gặp lần đầu nhưng lại biết tôi, cứ bảo “Tôi/ em vẫn đọc anh đấy”. Nhưng chủ yếu là những người không quen biết. Tức là số mới đi biểu tình lần đầu hôm nay rất đông. Chung một nỗi đau, chung một sự phẫn nộ, mọi người không kể quen lạ đều thấy thân thiết với nhau vô cùng. Tôi để ý một cháu thanh niên cao lớn, gương mặt thư sinh mà rắn rỏi (sau được biết cháu tên là Nguyễn Anh Tuấn, cháu nói nghề nghiệp nhưng tôi quên mất), luôn hô khẩu hiệu cho mọi người hô theo. Khẩu hiệu của cháu chỉ gồm ba câu giản dị và ôn hòa: “Công bố tội phạm”, “Đền bù ngư dân”, “Không được chậm trễ”. Thì ra không cứ phải là người “già dặn kinh nghiệm”, chỉ cần nhận ra vấn đề là có thể có ngay những con người xuất sắc làm nòng cốt.

Ra đến Bờ Hồ, lực lượng “quan sát viên” đa dạng hơn. Tôi tranh thủ hỏi thái độ của họ. Có người giơ tay ủng hộ nhưng mời họ cùng đi thì họ lắc đầu. Có một bác chê dân mình “thiếu bình tĩnh”. Tôi bảo: “Thế nào mới là bình tĩnh, chờ cả gần tháng nay rồi; cá ban đầu chỉ chết ở Hà Tĩnh rồi vào Quảng Bình, rồi vào Quảng Trị, rồi vào Thừa Thiên Huế,… Chờ đến bao giờ nữa, thưa bác?”. Bác ta bảo: “Nhưng mà nó khó”. (Rõ là toàn nghe tuyên truyền một phía). Tôi bảo: “Không đến nỗi khó lắm đâu bác. Chỉ cần lấy mẫu vật đưa về một phòng xét nghiệm hóa sinh, một cử nhân hóa học cũng phân tích ra. Vả lại, rất nhiều dấu hiệu cho thấy thủ phạm là “thằng” Formosa. Muốn biết rõ thì cứ múc tí nước ở cái cửa cống thằng Form này xả ra, phân tích xem có những chất độc gì. Lại múc tí nước ở chỗ cá chết, bất kỳ chỗ nào, tìm xem có chất độc nào giống của thằng Form, thì chẳng lẽ không làm được?”. Bác ấy ậm ừ “biết rồi, biết rồi” và xua tay ra hiệu tôi đi đi.

Đi ngang qua một ghế đá có ba người, người thanh niên ngồi giữa đang hùng hồn: “Chính phủ cũng kém mà dân cũng ngu”. Tôi dừng lại hỏi: “Chính phủ kém, đồng ý, còn dân ngu, xin hỏi cháu, đó là loại dân nào, dân đang biểu tình kia hay là dân đang ngồi chơi ở đây?”. Cháu ấy không trả lời. Tôi bảo: “Chú hiểu rồi. Dân ngu là dân đang biểu tình, chứ không thể là dân đang ngồi chơi như cháu, đúng không?”.

Có hai sự cố đáng kể:

Một là, LLCN sau hồi ở Nhà hát lớn, còn cố gắng giải tán đoàn biểu tình khi đoàn đã ra gần Bờ Hồ. Họ chăng dây và có những viên an ninh to khỏe đứng nắm giữ nhưng đoàn người bất chấp, người cao thì trèo qua, người thấp chui dưới, cuối cùng đều lọt cả. Tiếp theo họ lại dùng hàng rào người để cản. Nhưng đoàn người cứ “ủn” nhau mà đẩy tới, làm “đứt” phăng hàng rào. Đặc biệt, khi LLCN xông vào bắt một số thanh niên, đã vấp phải sự phẫn nộ hừng hực của đoàn người biểu tình, thế là họ buộc phải buông luôn.

Hai là vụ trùm DLV Trần Nhật Quang đến phá đám. Cuộc thứ nhất, ông Trần Nhật Quang đang ngồi trên xe máy ở một chỗ dừng thì gặp đoàn biểu tình. Có người giơ biểu ngữ cho bác ta xem (như thường làm với tất cả mọi người đi đường), thế là bác ta chửi um lên, rằng “phản động, phản động”. Lời chửi gây chú ý tức thì. Khi phát hiện ra đây là một ông trùm DLV, một ông DLV đầy hăng hái và “có lý luận” thì nỗi phẫn nộ của đoàn người không sao kiềm chế được. Người ta rủa xả thậm tệ và bác DLV này cũng chống đỡ khá “ngoan cường”. Sau công an phải đến giải thoát cho bác ta. Lần thứ hai, lúc trở về Nhà hát lớn, tôi không rõ đầu mối từ đâu. Cuộc này đông người hơn, dữ dội hơn và cuộc “huyết chiến” giữa bác với người biểu tình do không có công an đến giải tán nên diễn ra khá dài và cực kỳ sinh động.

Xin tạt ngang một chút về hiện tượng Trần Nhật Quang (TNQ). Theo dõi hiện tượng TNQ bao giờ tôi cũng nghĩ đến thành ngữ “Bảo hoàng hơn vua”, một thành ngữ chỉ những người ủng hộ, bảo vệ cái gì đó một cách mù quáng. Vua là biểu tượng của bảo hoàng, “tuyệt đối trung thành” với cái ngai vàng của mình. Tuy nhiên, khi hết thời thì nhiều vua cũng biết bỏ ngai vàng để cứu lấy sinh mạng mình, chứ kẻ bảo hoàng hơn vua thì không. Lúc nào nó cũng “tuyệt đối trung thành”; ngoài ông chủ, nó không còn biết cái gì nữa. Vì cái phần bản năng tăm tối của con người đã được những ông chủ khôn ngoan khai thác hết cỡ. Hiện tượng TNQ khiến tôi liên tưởng đến nhân vật Khun trong truyện Vệ sĩ của quan châu của Ma Văn Kháng. Khun là một vệ sĩ tuyệt đối trung thành của quan châu Vàng A Ký. Năm 1954, công an tấn công vào hang ổ của tên trùm phỉ này. Vàng A Ký thế cùng muốn hàng nhưng Khun không nghe và thế là Vàng A Ký đã phải rút súng khử tên đầy tớ trung thành ấy.

Trường hợp của bác TNQ, ở một góc độ khác, thật là đáng thương. Những kẻ đầu độc tinh thần bác, xúi giục bác làm những việc tội lỗi thực ra là những kẻ tỉnh táo, ý thức rõ thật giả, đúng sai, chỉ có bác TNQ là hoàn toàn “tử vì đạo” một cách mù quáng. Có thể nói đây là một ca “hết thuốc chữa”.

Trở lại câu chuyện biểu tình ngày 1-5-2016. Cá và các loại hải sản miền Trung chết được phát hiện từ 6-4-2016, nhân dân đã biết bao lo lắng và sau đó trở thành nỗi bất bình trước sự thờ ơ và chậm trễ của các cơ quan chức năng. Mãi những ngày cuối tháng Tư, các cơ quan chức năng mới vào cuộc. Nhưng vào cuộc theo kiểu ậm ờ cho qua chuyện như kiểu Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nói rằng không được vào khu Formosa), thậm chí có dấu hiệu bao che cho thủ phạm như Bộ Tài nguyên – Môi trường, thì việc bùng phát nỗi phẫn nộ của nhân dân là tất nhiên và rất cần thiết. Đáng tiếc, các cơ quan có trách nhiệm thay vì khẩn trương có biện pháp hữu hiệu thì lại chỉ lo che chắn. Nực cười và nguy hiểm là mới đây một số quan chức của vùng xảy ra thảm họa lại đi diễn trò ăn hải sản và tắm biển! Theo tôi, đây là một trò cực kỳ ngu dốt và vô trách nhiệm. Cái việc trên, có thể một người dân chơi ngông mà làm. Có thể một nhà khoa học vì khoa học, vì cộng đồng mà dấn thân thử nghiệm. Nhưng ở cương vị nhà quản lý thì không thể “chơi ngông” hay “thử nghiệm” như thế. Càng không thể cổ xúy cho toàn dân khi không có một cơ sở nào đảm bảo sự an toàn, trái lại chỉ bằng những kiến thức thông thường đã cho thấy những việc đó sẽ để lại hậu quả cực kỳ nguy hiểm.

Nhân đây xin gửi đến ông Nguyễn Xuân Phúc, tân Thủ tướng Chính phủ, thay vì huy động trí khôn và lực lượng khổng lồ để đàn áp người dân biểu tình, ông hãy nghiêm khắc rút kinh nghiệm và kỷ luật một số trường hợp cần thiết trong bộ máy chính phủ và bộ máy quan chức địa phương; ông hãy huy động tối đa trí tuệ nhân dân, đặc biệt là các nhà khoa học (nước ta không hề thiếu) tham gia cứu trợ thảm họa. Nếu ông làm được như thế thì không những giải quyết được vụ này mà còn làm tiền đề cho cả guồng máy quản trị của chính phủ hoạt động có hiệu quả. Trong vụ việc trên, cần thấy cả khả năng có thể có yếu tố Trung Cộng: biết đâu họ cố tình xúi Formosa xả độc vào đúng thời điểm này để làm mất mặt nội các mới, giáng một đòn chia rẽ cực ác giữa nhân dân và chính phủ để làm trầm trọng hơn nữa tình trạng quốc gia đang hồi suy yếu.

Đ.T.Th/(Văn Việt)

---------------