Thể chế và thống kê

* TÔ VĂN TRƯỜNG

Theo lý thuyết điều khiển thì việc ghi nhận dữ liệu của mọi hệ thống một cách chính xác, đầy đủ, kịp thời và phân tích chúng mang ý nghĩa quyết định đối với sự vận động của hệ thống đó. Từ đây, mới thấy thống kê là công cụ không thể thiếu của các nhà kỹ trị trong thế giới văn minh.
Thế nhưng với tâm thế bưng bít sự thật của một thể chế toàn trị thì thống kê không bao giờ được đặt đúng vị trí cần phải có của nó vốn là môn khoa học và tất nhiên bị chế biến, bóp méo cho phù hợp với chủ quan của nhà cầm quyền.

 Con số mà ông Tổng thanh tra chính phủ Huỳnh Phong Tranh đưa ra ngày 13/12 vừa qua trong chương trình “Dân hỏi – Bộ trưởng trả lời”, mới thật sự làm người dân phải giật mình. Theo đó, trong năm 2015, ngành thanh tra chính phủ đã thực hiện 40.000 cuộc thanh tra các cấp và đã phát hiện sai phạm 212.000 tỷ đồng, tương đương khoảng 10 tỷ USD.

Người dân còn kinh ngạc, chỉ riêng số tiền ngót nghét 100 triệu đô-la ngân sách phải chi tiêu để nuôi Văn phòng Trung ương Đảng năm 2014. Nhiều người dân ngạc nhiên là báo cáo về tham nhũng của ông Huỳnh Phong Tranh có vẻ rất bi đát, nhưng lại mâu thuẫn với những thống kê tạo ra một sự lạc quan có thể giả tạo.

Đảng lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối, phải chịu trách nhiệm về tình trạng kinh tế xã hội của đất nước hôm nay. Chỉ nhìn vào các con số biết nói để thấy bức tranh toàn diện về nền kinh tế nước nhà. Tiếc thay, công tác thống kê lâu nay, rất tù mù, “ru ngủ” là mầm mống đại họa của nguy cơ “vỡ trận tài chính”! Cải cách cái gốc là thể chế nhưng trước hết phải bắt đầu từ công tác thống kê!

Thống kê hay… bóp méo?

Một trong những khiếm khuyết lớn nhất của hệ thống quản trị của nước ta là sự thiếu công khai, minh bạch, trong việc chi tiêu và quản lý tiền bạc (tiền thuế của dân) và đây cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình cảnh đất nước hiện nay. Suy cho cùng là hậu quả của một xã hội thiếu dân chủ và không minh bạch.

      Nếu đi sâu tìm hiểu sẽ thấy tình hình thống kê từ Tổng cục thống kê, Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước ngày càng tệ cho nên không thể vẽ ra một bức tranh đầy đủ và trung thực về kinh tế của nước nhà.

Cách đây 3 năm , tôi đã viết bài “Con số mà biết nói năng” trong đó nêu rõ con số thống kê ở Việt Nam do bệnh thành tích và “phục vụ yêu cầu lãnh đạo” nên thường được “chế biến” theo ý kiến chỉ đạo của những người có trách nhiệm ở cả trung ương và địa phương (GDP các địa phương sai lệch rất nhiều so GDP cả nước) vv...

Không có gì phải ngạc nhiên, trên báo Phụ nữ Today có lần đăng bài phỏng vấn ông Chủ tịch hội Thống kê quốc gia Nguyễn Văn Tiến đã huỵch toẹt thẳng thừng các chỉ số thống kê luôn có hai loại. Loại dùng công bố cho dân hầu hết là con số láo, khác xa với chỉ số thật. Chủ tịch hội Thống kê quốc gia còn khuyên người dân một cách rất mỉa mai và… ngang ngược rằng “chấp nhận công bố bao nhiêu biết bấy nhiêu, người dân thấy sao cứ biết vậy đi!”

      Nhìn lại lịch sử từ năm 1954-1975 đất nước Việt Nam chia làm hai miền thuộc hai chế độ chính trị khác nhau. Ở miền Bắc, ngành thống kê áp dụng phương pháp luận của “Hệ thống các bảng cân đối vật chất - MPS”. Ở miền Nam, Viện Thống kê thuộc chính quyền Sài Gòn áp dụng “Hệ thống các tài khoản quốc gia - SNA”. Thời kỳ 1976-1988 đất nước thống nhất, ngành thống kê áp dụng MPS cho phạm vi cả nước. Từ 1989 đến nay, ngành thống kê Việt Nam áp dụng SNA trên phạm vi toàn quốc (ngày 25-12-1992, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định 183/TTg về việc chính thức áp dụng hệ thống SNA trên phạm vi cả nước thay cho hệ thống MPS trước đây).

Theo tôi hiểu, tất cả mọi số liệu thống kê đều phải đi từ số liệu nguyên thủy, số liệu gốc từ nơi phát sinh ra. Trình độ phát triền khoa học, công nghệ cho phép thu thập số liệu này ngày càng đầy đủ hơn, chuẩn xác hơn. Thống kê về tình hình kinh tế-xã hội có phức tạp hơn so với những số liệu, thống kê về các hiện tượng tự nhiên.

Vấn đề được đặt ra không phải chỉ là có được số liệu thống kê mà còn phải biết phân tích xử lý thống kê. Chẳng hạn như có số liệu thống kê tổng số nợ, nợ xấu  và số liệu đó được hình thành từ việc tổng hợp các khoản nợ do các con nợ và chủ nợ đứng ra cho vay. Thế nhưng khi báo cáo lại không chịu làm rõ là ai nợ, vay nợ để kinh doanh trong lĩnh vực nào  thì khó có thể có giải pháp thích hợp để khắc phục tình hình. Các đại biểu Quốc hội cũng không chú ý đúng mức đến yêu cầu Chính phủ phải báo cáo cụ thể thực trạng đó mà nặng về đòi hỏi phải có con số chuẩn xác về nợ. Đó là thiếu sót trong việc xử lý phân tích số liệu thống kê. 

Chuẩn mực hay không chuẩn mực

Ngay từ thập kỷ 80, chuyên gia quốc tế đã giúp đỡ Việt Nam xây dựng Thống kê theo chuẩn của Liên Hiệp Quốc. Chính ông Võ Văn Kiệt là người ký giấy ra lệnh cho Tổng cục thống kê phải làm.  Nhờ có quyết định nhanh chóng của ông Võ Văn Kiệt và ông Nguyễn Cơ Thạch cho phép điều tra thống kê để nắm rõ tình hình kinh tế thay vì dựa vào báo cáo vừa láo, vừa không đầy đủ. 

Năm 1989, tiền viện trợ làm điều tra tổ chức lại hệ thống thống kê là 700 ngàn USD. Sau đó, nhiều dự án của ADB, WB và EU liên tục giúp đỡ Việt nam. Nhưng sau đó, công tác thống kê không được coi trọng, nhiều vấn đề các cơ quan chức năng ở trong nước không tiếp tục vì ngại mất sức. Nhiều thông tin chỉ còn được giữ trong ngăn kéo. Chuẩn mực quốc tế, trước kia có thể châm chước, vẫn không được áp dụng đặc biệt là ngân sách. Tài khoản quốc gia cũng thế. Số liệu về tiền tệ tín dụng gần như không được công bố.

      Nếu bạn đọc quan tâm, chỉ cần đọc báo cáo về doanh nghiệp nhà nước thì thấy không thể tưởng tượng được Bộ Tài chính lại có thể làm sơ sài đến thế. Tại sao không công bố số liệu của từng doanh nghiệp trong 871 doanh nghiệp nhà nước sở hữu 100%  theo một bảng báo cáo chuẩn theo đúng qui định và công bố rộng rãi hàng năm?

GDP: 186 tỷ đô la US.  Chi tiêu của Chính phủ có thể nhìn theo hai cách:

1. Tổng chi phí hàng năm cho dịch vụ nhà nước, đầu tư, và trả nợ: Tổng là 47,8 tỷ US, bằng 25,6% GDP. Trước đây, tỷ lệ cao gần 30% GDP. Đây là tỷ lệ rất cao so với các nước khác trong khu vực. Đây là số liệu của ADB nhưng có thể chỉ phản ánh số dự toán chứ không phải thực chi.  Sự thật,  sau khi kiểm toán có thể cao hơn.

2. Hoạt động chi phí trong khu vực dịch vụ nhà nước (chi phí thường xuyên cho hành chính, giáo dục, y tế, an ninh, vv…).

Ngay cả đối với những người làm công tác nghiên cứu, nếu mở quyển niên giám thống kê hàng năm thì không thể tìm được số liệu rõ ràng về lao động trong từng hoạt động thuộc khu vực nhà nước. Thí dụ, báo cáo điều tra lao động có việc làm, không cho số liệu lao động trong khu vực nhà nước (nhưng không phải doanh nghiệp nhà nước).

     http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&idmid=5&ItemID=15429

          Tôi đã tra cứu niên giám thống kê cũng thế:

http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=512&idmid=5&ItemID=14277

Trong tổng chi phí, thì theo báo cáo, 9,8 tỷ hay 20,6%  là đầu tư. Con số này nhỏ, hơi khó tin vì Việt Nam không kể giá trị đất đai đưa vào đầu tư. Tuy vậy, còn phải kể đầu tư trong khu vực doanh nghiệp nhà nước. Nơi tham nhũng nhiều nhất là đầu tư của nhà nước + đầu tư của doanh nghiệp nhà nước. Đầu tư thường là 30% GDP (nhiều năm trước đây lên đến 40%).  Như vậy, có thể hình dung con số tham nhũng, thất thoát khủng đến cỡ nào?

Mới đây, trên báo Vef.Vn có bài :”Lạm phát thấp kỷ lục: Kỳ tích không cần đánh đổi” đưa ra những con số của Tổng cục thống kê để minh họa cho nội dung bài viết. Theo tôi hiểu thực ra không có quan hệ tuyến tính giữa tăng trưởng và lạm phát. Thế giới trong năm qua, giá dầu giảm nhanh, giá nguyên liệu, sản phảm thế giới đều giảm. Nếu chỉ tính "core inflation" thì tăng hơn 2% một chút. Đó là vì chưa điều chỉnh dịch vụ, nếu tính đủ cũng tăng CPI thêm 2% nữa.

Nếu nhìn lại quá khứ, Đảng và Chính phủ đã  hai lần (năm 2007 và 2011) đẩy mạnh in tiền, phát hành tín dụng để tăng tốc GDP lên 9-10%  đã thất bại, và chỉ tăng lạm phát và tham nhũng. Vì vậy, mà phải dẹp cái trò "QUYẾT TÂM"! Nếu có một tý công làm tình hình ổn định (tức là ít lạm phát) thì phải tìm ra người đã quyết tâm ngăn cản việc lạm phát tín dụng. Riêng về thất nghiệp và doanh nghiệp nội địa còn nhiều khó khăn là điều dễ hiểu vv...

Thay cho lời kết

 Cái sai, cái láo của con số thống kê chỉ là một biểu hiện thấy rõ của cái sai lỗi hệ thống ở nước ta. Dưới chiêu bài giữ vững ổn định chính trị hoặc đề phòng kẻ địch lợi dụng phá hoại, người ta đã cố tình vẽ ra một bức tranh không trung thực về tình hình kinh tế xã hội. Suy cho cùng, đó mới chính là nguy cơ làm cho đất nước mất ổn định dẫn đến “vỡ trận tài chính”!.

      Thống kê phải độc lập để bảo đảm tính khách quan, ngân sách phải được Quốc hội qui định trực tiếp. Mọi điều tra và báo cáo thống kê không phải thông qua bất cứ ai.

      Công tác thống kê có vai trò rất quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển đất nước. Con số thống kê là động lực phát triển hay là hòn đá tảng cản trở sự phát triển phụ thuộc vào tư duy, tầm nhìn của người lãnh đạo và bản lĩnh của những người làm công tác thống kê. Trong thời đại hội nhập, và thông tin kỹ thuật số những ngôn từ che đậy và các con số “biết nhẩy múa”  của thống kê chỉ làm hại cho sự phát triển vững bền của đất nước.

TVT (Tác giả gửi  BVB)

------------