BỆNH NGHIỆN TIỀN

Tác giả Sam Polk từng là nhà giao dịch cho một quỹ đầu tư và người sáng lập của tổ chức phi lợi nhuận Groceryships chuyên giúp đỡ các gia đình nghèo và người nghiện ăn. Anh viết về chứng nghiện tiền và cách thoát khỏi nó để có cuộc sống ý nghĩa và hạnh phúc.

8 năm trước đó, tôi bắt đầu đặt chân lên sàn chứng khoán tại Credit Suisse First Boston (CSFB) để bắt đầu kỳ thực tập mùa hè của mình.

Trước đó, tôi đã luôn muốn trở nên giàu có, nhưng khi bắt tay vào làm thì tôi đã thay đổi cách nhìn về sự giàu có. Tôi đã đến Phố Wall sau khi đọc về cách Michael Lewis kiếm lời 225.000 USD chỉ sau 2 năm lên sàn chứng khoán trong cuốn “Trò Bịm Bợm trên Phố Wall”. Đó có vẻ như một sự may mắn. Vào mỗi dịp tháng một và tháng hai, tôi lại nghĩ về khoảng thời gian đó vì đó là thời điểm quyết định phân bố lợi nhuận của các công ty, và khi vận may xuất hiện.

Nhờ bố, tôi đã biết được tầm quan trọng của sự giàu có. Bố tôi là phiên bản hiện đại của Willy Loman, một người chào hàng với những ảo tưởng viễn vông. Ông luôn nói rằng: “Hãy tưởng tượng cuộc sống sẽ như thế nào nếu tôi kiếm được 1 triệu đô”. Trong khi ông mơ về việc chào bán những viễn cảnh tương lai, thì trên thực tế ông chỉ bán tủ bếp. Và đó chưa phải là điều tồi tệ nhất. Đôi khi chúng tôi chỉ dựa vào tiền lương y tá của mẹ tôi để sống qua ngày.

Bố tôi tin rằng tiền chính là lời giải cho các vấn đề của ông. Ở cái tuổi 22, tôi cũng cho là như vậy. Lần đầu lên sàn giao dịch, thấy đủ các loại nào là tivi màn hình phẳng phát sáng, màn hình máy tính công nghệ cao và tháp điện thoại với đủ phím số và nút bấm giống như buồng lái máy bay chiến đấu, khi đó, tôi đã biết chính xác những gì tôi muốn làm trong suốt phần đời còn lại của mình.

Các nhà giao dịch thì giống như đang chơi điện tử bên trong một con tàu vũ trụ, và nếu bạn giành chiến thắng thì bạn đã có điều mà tôi mong muốn nhất – đó chính là giàu có.

Và thật là tuyệt diệu vì tôi đã làm được điều đó tại Phố Wall. Trong khi tôi luôn cầu tiến và đầy tham vọng tại Đại học Columbia thì tôi cũng là một gã nghiện rượu, hút cần sa, thường xuyên sử dụng Cocaine, Ritalin và thuốc lắc. Dần dần tôi tự hủy diệt bản thân dẫn tới bị đình chỉ học tại Columbia vì tội ăn trộm, bị bắt hai lần và bị sa thải khỏi một công ty Internet vì tội gây gổ đánh nhau.

Bố cũng nổi cơn thịnh nộ với tôi. Giờ tôi vẫn có thể hình dung được khuôn mặt nhăn lại vì giận phừng phừng của ông khi mắng tôi. Tuy nhiên, tôi đã được nhận vào thực tập tại CSFB. bằng cách không ghi những sai lầm của mình vào sơ yếu lý lịch vì tôi đã quyết tâm không thể bỏ lỡ cơ hội cuối cùng này. Lúc đó, bên cạnh vấn đề thực tập thì người bạn gái – đội trưởng đội bóng chuyền Columbia - cũng không kém phần quan trọng. Nhưng ngay cả khi yêu cô ấy thì đôi khi say rượu tôi vẫn quan hệ với những người phụ nữ khác.

Ba tuần sau khi tôi bắt đầu kỳ thực tập, cô ấy đã có một quyết định khôn ngoan – đó chính là rời khỏi tôi. Cô ấy nói với tôi: “Em khôngthích con người hiện giờ của anh”. Tôi không thể trách cô ấy nhưng tôi đã suy sụp tới mức nằm liệt giường. Trong tuyệt vọng, tôi đã gọi điện cho một tư vấn viên mà tôi từng cố tránh mặt. Tôi mong muốn được giúp đỡ.

Cô đã giúp tôi nhận ra rằng tôi dùng rượu và ma túy chỉ để chứng tỏ bản thân không còn là một đứa trẻ và khuyên tôi từ bỏ chúng. Tiếp đó là khoảng thời gian khó khăn nhất trong cuộc đời tôi. Không có rượu và ma túy, tôi cảm thấy lồng ngực như muốn toác ra, không thể che chắn nổi trái tim của mình. Cô cho rằng việc tôi lạm dụng ma túy và rượu là một triệu chứng của một “căn bệnh tinh thần”. CSFB không nhận tôi vào làm toàn thời gian nên tôi đã về lại Đại học Columbia học nốt năm cuối.

Sau khi tốt nghiệp, tôi được nhận vào làm tại Ngân hàng Bank of America, nhờ có sự giúp đỡ của một giám đốc quản lý sẵn sàng tạo cơ hội vào một người kiên trì gọi điện cho ông trong suốt ba tuần liền. Sau một năm giã từ những cơn nghiện, tôi đã trở nên nhạy bén, minh mẫn và chăm chỉ hơn.

Cuối năm đầu tiên đó, tôi đã rất phấn khích khi kiếm được 40.000 USD. Lần đầu tiên trong đời, tôi không phải kiểm tra số dư tài khoản trước khi rút tiền. Nhưng một tuần sau đó, một nhà giao dịch chỉ hơn tôi bốn năm kinh nghiệm đã được CSFB tuyển dụng với mức lương 900.000 USD. Sau sự ngạc nhiên xen lẫn ghen tị ban đầu với khoản tiền gấp 22 lần của tôi, thì tôi bắt đầu thấy thích thú với câu hỏi các khoản lời có thể lớn đến mức nào.

Tiền bạc và quyền lực

Trong vài năm tiếp theo, tôi làm việc như một kẻ  điên và bắt đầu thăng tiến trên bậc thang danh vọng ở Phố Wall. Tôi đã trở thành một nhà giao dịch hối đoái và trái phiếu, một trong những vai trò hấp dẫn hơn trong kinh doanh. Chỉ bốn năm sau khi tôi làm việc tại Bank of America, Citibank mời tôi về làm trong 2 năm với mức lương 1,75 triệu USD một năm, và tôi đã tận dụng cơ hội này để thăng tiến. Tôi bắt đầu hẹn hò với một cô gái tóc vàng xinh đẹp và thuê một căn hộ trên phố Bond với giá 6.000 một tháng.

Tôi cảm thấy mình thật quan trọng. Ở tuổi 25, tôi có thể vào bất cứ nhà hàng sang trọng nào ở Manhattan dù là Per Se hay Le Bernardin, chỉ cần gọi một trong những nhà môi giới – những người luôn muốn lấy lòng những nhà giao dịch bằng đủ trò với những khoản chi không giới hạn. Nếu muốn, tôi có thể có một ghế tại hàng hai trong trận đấu bóng rổ giữa hai đội danh tiếng nhất nước Mỹ chỉ bằng cách bắn tin cho một nhà môi giới.

Sự thỏa mãn không chỉ về tiền bạc, mà đó chính là quyền lực. Tôi khôn khéo và thành công, vì thế người khác sẽ có nghĩa vụ làm cho tôi được vui vẻ.

Tuy nhiên, tôi vẫn bị sự đố kỵ dày vò. Trên bàn giao dịch, tất cả mọi người ngồi cùng nhau, từ nhân viên tập sự cho tới giám đốc quản lý. Khi anh chàng ngồi cạnh bạn kiếm 10 triệu USD, thì 1 hay 2 triệu USD không còn làm bạn thích thú nữa. Nhưng dù sao thì tôi cũng khá hài lòng với sự tiến bộ của bản thân.

Nhà tư vấn tâm lý của tôi lại không cảm thấy hứng khởi như tôi. Bà nói cái cách mà tôi dùng tiền giống hệt như cách tôi đã nghiện rượu và ma túy để làm bản thân cảm thấy mạnh mẽ - và có lẽ thay vì kiếm thêm nhiều tiền thì tôi nên tập trung chữa lành vết thương bên trong tôi. “Vết thương bên trong”? Tôi cho rằng đó là điều xa vời và tiếp tục làm cho một quỹ đầu tư.

Hiện nay, khi được làm việc kề vai sát cánh với các nhà tỷ phú, tôi đã trở thành một quả cầu lửa tham lam khổng lồ. Tôi nghĩ về cách các đồng nghiệp có thể mua đảo quốc Micronesia nếu họ muốn, hoặc trở thành thị trưởng của thành phố New York. Họ không chỉ có tiền, họ còn có quyền lực – quyền lực đó không chỉ dừng lại ở việc đặt một bàn ở tiệm Le Bernardin. Các thượng nghị sĩ phải ghé thăm văn phòng của họ và trung thành với họ.

Tôi muốn có một tỷ USD. Thật đáng kinh ngạc khi nghĩ rằng chỉ trong vòng 5 năm, tôi lại chuyển từ trạng thái phấn khích khi nhận 40.000 USD đầu tiên đến thất vọng khi “chỉ” được trả 1,5 triệu USD trong năm thứ hai làm việc tại quỹ đầu tư.

Rời xa cơn nghiện

Nhưng cuối cùng, chính những ông chủ giàu có vô lý của tôi đã giúp tôi nhìn thấy mặt trái của sự giàu có không giới hạn. Khi tôi tham gia một cuộc họp với một trong số họ, và một vài nhà giao dịch khác, họ đã nói về các quy định của quỹ đầu tư mới. Hầu hết tất cả mọi người trên Phố Wall cho rằng đó là một ý tưởng tồi.

Tôi hỏi"“Nhưng đó chẳng phải là tốt hơn cho toàn bộ hệ thống sao?” Phòng họp bỗng trở nên yên lặng, và ông chủ nhìn tôi một cách khinh miệt. Tôi vẫn nhớ y nguyên câu nói của ông ta, “Tôi không có thừa chất xám để nghĩ về lợi ích của toàn hệ thống. Tất cả những gì mà tôi quan tâm chỉ là điều này sẽ ảnh hưởng đến công ty chúng ta như thế nào mà thôi”.

Tôi cảm thấy như mình bị thụi một quả vào bụng. Ông ta sợ mất tiền dù ông ta có rất nhiều. Từ lúc đó, tôi bắt đầu nhìn Phố Wall với một con mắt khác. Tôi bắt đầu để ý những lời lẽ cay độc mà các nhà giao dịch lên án chính phủ. Tôi nghe thấy sự giận dữ trong giọng nói của họ khi các loại thuế bị nâng cao hơn. Những nhà giao dịch này xem thường bất cứ điều gì hoặc bất cứ ai đe dọa đến khoản lời của họ.

Bạn đã bao giờ thấy những gì một người nghiện làm khi lên cơn thèm thuốc chưa? Anh ta sẽ làm bất cứ điều gì - đi bộ 20 dặm trong gió tuyết, cướp đoạt của chính bà mình – để thỏa mãn cơn thèm đó. Phố Wall cũng như thế. Trong những tháng trước khi tiền lời được trao, các sàn giao dịch bắt đầu giống như một khu phố trong bộ phim dài tập “The Wire” khi heroin cháy hàng.

Tôi luôn ghen tỵ với những người kiếm được nhiều hơn tôi, nhưng bây giờ, lần đầu tiên, tôi rất xấu hổ thay cho họ, và cả cho tôi. Số tiền tôi kiếm được trong một năm nhiều hơn số mà mẹ tôi kiếm được trong cả cuộc đời bà. Tôi biết điều đó là không công bằng và không đúng. Vâng, tôi thông minh và nhanh nhạy với những con số. Tôi có khả năng buôn bán. Nhưng cuối cùng tôi lại không thực sự làm bất cứ điều gì. Tôi chỉ là một giao dịch viên phái sinh, và tôi nhận ra rằng thế giới cũng chẳng thay đổi gì nhiều nếu phái sinh tín dụng không còn tồn tại. Trái ngược hẳn với sự tồn tại của những y tá. Những điều tưởng chừng bình thường giờ đây lại bị biến đổi một cách méo mó.

Gần đây tôi vừa đọc xong ba tập trong bộ sách của Taylor Branch về Mục sư Martin Luther King Jr và phong trào dân quyền, và hình ảnh những người biểu tình đòi quyền tự do bước ra khỏi xe buýt gia nhập đoàn biểu tình đã khắc sâu vào tâm trí tôi. Tôi muốn nói với bản thân mình rằng nếu tôi sống trong những năm 60, tôi chắc chắn sẽ lên chiếc xe đó.

Rồi tôi lại tự lừa dối bản thân rằng bất công đầy rẫy khắp nơi, tình trạng nghèo đói tràn lan, số lượng nhà tù ngày càng nhiều, xâm hại tình dục chưa được kiểm soát, hay khủng hoảng béo phì vẫn đang tiếp diễn. Nhưng tôi không những không giúp trong việc giải quyết bất kỳ vấn đề nào trên thế giới mà còn kiếm lời từ chúng.

Trong vụ khủng hoảng tài chính năm 2008, tôi xúc được cả đống tiền bằng cách bán khống các cổ phiếu phái sinh của những công ty có tính rủi ro cao. Khi thế giới sụp đổ, thì tôi có lời. Tôi lường trước được sự sụp đổ, nhưng thay vì cố gắng giúp đỡ những người bị tổn thương nhiều nhất - những người không có một triệu USD trong ngân hàng - tôi lại làm giàu từ điều đó. Người bạn gái đã nói với tôi vài năm trước rằng “Em không thích con người hiện giờ của anh”. Cô ấy đã đúng và giờ vẫn đúng. Chỉ là bây giờ, tôi cũng không thích con người của chính mình.

Khái niệm “Nghiện giàu có” đã được nhà xã hội học và nhà viết kịch Philip Slater mô tả trong một cuốn sách năm 1980, nhưng các nhà khoa học chuyên nghiên cứu về “nghiện” lại không mấy quan tâm đến khái niệm này. Cũng như nghiện rượu dẫn đến say rượu, “nghiện giàu có” cũng nguy hiểm cho tất cả mọi người. Chính những con nghiện giàu có chứ không phải ai khác là nguyên nhân rạn nứt đất nước tuyệt vời của chúng ta.

Những con nghiện này cũng làm gia tăng khoảng cách giàu nghèo và hủy diệt tầng lớp trung lưu. Chỉ có một kẻ nghiện giàu có mới cảm thấy hợp lý khi nhận 14 triệu USD tiền bồi thường - gồm 8,5 triệu USD tiền lời - như CEO của McDonald, Don Thompson đã làm vào năm 2012, trong khi công ty của ông ngay sau đó đã xuất bản một cuốn sách hướng dẫn nhân viên làm thế nào để tồn tại với thu nhập thấp. Chỉ một kẻ nghiện giàu có mới có thể kiếm được hàng trăm triệu USD với tư cách là giám đốc một quỹ đầu tư và sau đó lại đi vận động hành lang duy trì một kẽ hở thuế để ông ta hưởng một mức thuế thấp hơn thư ký của mình.

Mặc dù tôi đã nhận ra những điều đó nhưng rất khó để từ bỏ. Tôi sợ mình sẽ cháy túi và không còn nhận được tiền lời trong tương lai. Trên hết, tôi sợ rằng sau 5 hay 10 năm nữa, tôi sẽ cảm thấy mình như một thằng ngốc từ bỏ cơ hội để biến mình thành thực sự quan trọng. Và điều làm cho việc từ bỏ trở nên khó khăn hơn là người khác sẽ nghĩ tôi là kẻ điên khi tôi quyết định ra đi.

Năm 2010, khi mâu thuẫn trong tôi đã lên tới đỉnh điểm, tôi đòi hỏi mức thưởng cuối năm 8 triệu USD, chứ không chỉ 3,6 triệu được chia. Các ông chủ nói họ sẽ đáp ứng yêu cầu tăng thưởng nếu tôi đồng ý ở lại thêm vài năm nữa. Và thế là tôi bỏ đi.

Năm đầu tiên thực sự rất khó khăn. Tôi đã trải qua cái tôi chỉ có thể mô tả là rút lui – bừng tỉnh vào mỗi đêm, hoảng loạn về việc hết nhẵn tiền, đọc tất cả các tiêu đề của các bài báo để xem đồng nghiệp cũ thăng tiến ra sao. Dần dà mọi thứ cũng trở nên dễ dàng hơn. Tôi bắt đầu nhận ra rằng tôi đã có đủ tiền, và nếu tôi cần kiếm thêm thì tôi vẫn có thể. Nhưng bệnh nghiện giàu có của tôi vẫn chưa biến mất hoàn toàn. Đôi khi tôi vẫn mua xổ số.

Trong ba năm kể từ khi tôi quyết định từ bỏ, tôi đã kết hôn, thuyết trình trong các nhà tù và trung tâm giam giữ vị thành niên về cách cai nghiện, dạy một lớp viết luận cho nữ sinh trong trại trẻ mồ côi, và thành lập tổ chức phi lợi nhuận Groceryships để giúp các gia đình nghèo phải vật lộn với bệnh béo phì và chứng nghiện đồ ăn.

Tôi sống hạnh phúc hơn nhiều. Tôi cảm thấy mình đang đóng góp thực sự cho xã hội. Và theo thời gian, quan điểm méo mó trong tôi đã mất dần. Tôi nhận thấy câu thần chú của Phố Wall rằng “Chúng ta thông minh hơn và chăm chỉ hơn bất kỳ ai, vì vậy chúng ta xứng đáng được tất cả số tiền này” chính là một cách bao biện để hợp lý hóa chứng nghiện giàu có. Từ khoảng cách hiện nay tôi có thể thấy những gì tôi trước đó không thể thấy, rằng Phố Wall là một nền văn hóa độc hại cổ súy sức mạnh của những người liều mạng phấn đấu để cảm thấy mình trở nên mạnh mẽ và có quyền lực.

Tôi thấy mình may mắn. Những trải nghiệm với ma túy và rượu giúp tôi nhận ra việc theo đuổi giàu có cũng là một chứng nghiện. Những năm tháng có sự hỗ trợ của tư vấn viên đã giúp tôi chữa lành những phần mà tôi thấy bị phá hủy và không thích hợp, do đó bản thân đã được trang bị đầy đủ để ra đi.

Có hàng chục các nhóm hỗ trợ khác nhau, như nhóm hỗ trợ người bừa bộn hay nhóm hỗ trợ người nghiện game online, tồn tại để giúp đỡ những người nghiện đủ các loại, nhưng lại không nhóm hỗ trợ người nghiện giàu có. Tại sao? Bởi vì nền văn hóa của chúng ta ủng hộ và thậm chí ca ngợi loại nghiện này. Nhìn vào trang bìa các tạp chí trên bất kỳ sạp báo nào đều là khuôn mặt của những người nổi tiếng và CEO, những người siêu giàu là thần thánh của nền văn hóa. Tôi mong muốn tất cả chúng ta cùng hợp lực trong khả năng của mình để ngăn không cho những người nghiện giàu có có thể gây ảnh hưởng tràn lan trên đất nước của chúng ta.

Nhìn chung, tôi cho rằng nếu một người giàu có và tin rằng họ có “đủ” thì họ không phải là một người nghiện giàu có. Theo kinh nghiệm của tôi thì đối với những người trên Phố Wall, cảm giác “đủ” là rất hiếm. Khi một anh chàng than phiền về công việc của mình nhưng sau một năm lại có thể thêm 2 triệu USD vào tài khoản 20 triệu USD của anh ta, thì có vẻ anh ta chính là một người nghiện giàu có.

Gần đây tôi nhận được một email từ một nhà giao dịch cho quỹ đầu tư nói rằng dù ông kiếm được hàng trăm triệu USD mỗi năm, ông vẫn cảm thấy bế tắc và trống rỗng, nhưng lại không đủ can đảm để ra đi. Tôi tin rằng ngoài kia cũng có những người như tôi.

Và nếu bạn đồng tình với những gì tôi viết, nhưng lại quá e dè để từ bỏ thì hãy bước một bước nhỏ trên con đường đúng đắn này. Chúng ta hãy tạo ra một quỹ, nơi mà tất cả mọi người đồng ý trích 25% tiền lời hàng năm của mình vào đó, và chúng ta sẽ sử dụng quỹ này để giúp đỡ một số người thực sự cần số tiền mà chúng ta đã dễ dàng có được. Đoàn kết lại, chúng ta có thể tạo ra những đóng góp thực sự cho thế giới.

(VnExpress)

---------------