Nhân các sự kiện ngày 4-6
Hôm
nay 4-6 không chỉ là ngày nhắc nhở về sự cố Thiên An Môn. Ngày 4-6-1989 cũng là ngày Ba Lan đã
có cuộc bầu cử (hoàn toàn tự do, nhưng chỉ cho 35% số nghế của Hạ Viện) đánh dấu kết quả của cuộc đàm phán Bàn Tròn tại Ba Lan. Có rất nhiều bài học mà chính quyền, những người đối lập và toàn dân có
thể học được từ kinh nghiệm hay và giở của Ba Lan (và của Hungary mà tôi
đã có dịp tập hợp lại cách đây 9 năm trong "Một năm Hội nghị Diên Hồng ở Hungary"). Anh Chị thử đọc bản rã băng của 3 phiên của một hội thảo năm 1999 tại Đại học Michigan như món khai vị và có thể (NGUYỄN QUANG A - giới thiệu).
* * *
NHÌN LẠI SAU 10 NĂM (1989-1999)
Hội nghị tại Đại học Michigan
Bản gỡ băng các bài phát biểu tại
Hội nghị
Gỡ băng: Kasia Kietlinska và
Margarita Nafpaktitis
Dịch sang tiếng Anh: Kasia
Kietlinska
Biên tập: Donna Parmelee
Chuyển sang dạng Web: Libby
Larsen và Donna Parmelee
|
Việc gỡ băng hội nghị này được
hỗ trợ một phần bởi tài trợ của Viện Hòa bình Hoa Kỳ (United States Institute
of Peace) cho các ủy viên Quản trị của Đại học Michigan dành cho một dự án do
Michael D. Kennedy và Brian A. Porter cai quản. Các ý kiến, những phát hiện
và kết luận hoặc đề xuất trong bản ghi chép này là của các tác giả và không
nhất thiết phản ánh quan điểm của Viện Hòa bình Hoa Kỳ.
Cảm ơn sự hỗ trợ của các nhà
tài trợ hội nghị và đóng góp của Waldemar Chlebovski, Victor Litwinski,
và Wojtek Straml, các phiên dịch đồng thời của hội nghị.
|
- 20:00 - Chiếu phim: /Một
video giới thiệu cho hội nghị do Piotr Bikont và Lawrence Weschler làm/.
* Các diễn giả (panelist):
· Wieslaw
Chrzanowski, Giáo sư Luật tại Đại học Công giáo Lublin, nhà hoạt động Đoàn
kết, nguyên thành viên của Hạ viện, Chủ tịch Liên minh Thiên Chúa giáo Quốc gia
(1989-1994)
· Adam
Michnik, Tổng biên tập báo Gazeta Wyborcza, nhà hoạt động Đoàn kết, nhà hoạt
động nhân quyền, tham gia Bàn Tròn cho phe đối lập.
· Thủ
tướng Mieczyslaw Rakowski, Tổng biên tập báo Polityka (1958-1982), ủy viên
Ban chấp hành Trung ương (1975-1990) và Bí thư thứ nhất (1989-1990) của Đảng
Công nhân Thống nhất Ba Lan, Thủ tướng Chính phủ (1988 - 89).
* Thảo luận và điều hành viên:
· Michael D. Kennedy, Phó Giáo
sư Xã hội học, Đại học Michigan
(Văn bản chữ nghiêng được dịch
từ tiếng Ba Lan)
* Điều hành viên (moderator):
· Michael D. Kennedy, Phó Giáo sư Xã hội học,
Đại học Michigan
"Sự sụp đổ được dàn xếp của
Chế độ Cộng sản: Các Bàn Tròn Ba Lan năm 1989, Nhìn lại sau Mười năm -
Communism's Negotiated Collapse: The Polish Round Table of 1989, Ten Years
Later" là một hội nghị học thuật. Hội nghị này được thiết kế để làm rõ ý
nghĩa và các bài học của các cuộc đàm phán này trong năm 1989 mà đã mang lại
thay đổi cơ bản nhưng hòa bình cho Ba Lan và đã tạo cảm hứng cho diễn biến
tương tự khắp khu vực và trên toàn thế giới. Tôi chào đón các bạn vào buổi đầu
của cuộc thăm dò kéo dài bốn ngày này. Tên tôi là Michael Kennedy và tôi là một
trong những người tổ chức hội nghị này.
Thay mặt cho ban tổ chức từ
Trung tâm Nghiên cứu Nga và Đông Âu tại Đại học Michigan
Đây là một hội nghị học thuật
không bình thường, bởi vì hầu hết các diễn giả của chúng tôi không phải là các
học giả. Tất cả các diễn giả của chúng tôi là những người đã tham gia sâu vào
chính trị, mặc dù từ các vị trí rất khác nhau trong phổ chính trị. Các học giả
không phải là các nhà diễn giải duy nhất của lịch sử, và đặc biệt là hầu hết họ
không phải là những người làm nên lịch sử. Những người chúng tôi mời dự hội nghị
này đã làm nên lịch sử, và chúng tôi đã mời họ ở đây để họ có thể xem xét lại sự
can dự của mình với các cải cách và sau đó sự sụp đổ của chế độ cộng sản ở Ba
Lan, và rộng hơn ở Đông Âu và Liên Xô.
Tôi rất tiếc là, diễn giả đầu
tiên của chúng tôi không thể có mặt với chúng ta tối nay. Thượng nghị sĩ Carl
Levin, Thượng nghị cao niên của Bang Michigan
"Tôi rất tiếc không thể
tham dự hội nghị "Sự sụp đổ được dàn xếp của Chế độ cộng sản" của Đại
học Michigan Albania
Những tiến triển lịch sử này mà
tạo khung bức thư của Thượng nghị sĩ Levin, một mặt, việc mở rộng của NATO, và
mặt khác, sự tan rã của Đông Nam Âu, có lẽ có thể được xem như cái nền đương đại
cho một số câu hỏi mà chúng ta thảo luận trong hội nghị này. Chắc chắn, hội nghị
của chúng ta đựa trên tiền đề về ý tưởng rằng biến đổi căn bản có thể được thực
hiện không chỉ bằng bạo lực, mà cả bằng cách hòa bình nữa. Nhưng tôi phải nhấn
mạnh rằng đây không phải là một cuộc hội nghị về chính trị đương đại ở Ba Lan
hay Nam Tư. Nó là về những diễn biến bất ngờ của năm 1989.
Tôi sử dụng từ "bất ngờ-contingency"
để nhấn mạnh một trong những nguyên tắc tổ chức hội nghị này. Ai có thể tưởng
tượng trong năm 1979 rằng vào năm 1989 cộng sản sẽ sụp đổ ở Đông Trung Âu? Ai
có thể tưởng tượng trong năm 1989 rằng bạo lực, như chúng ta đang thấy ở Đông
Nam Âu, sẽ áp đảo khu vực trong mười năm tới? Và những gì trong tương lai? Sự bất
ngờ có nghĩa là chúng ta không thể nghĩ về tương lai như một sự kéo dài trơn
tru của hiện tại. Các sự kiện có thể biến đổi cấu trúc lâu bền nhất, và các sự
kiện có thể được tạo ra nhờ hành động chiến lược. Sự lựa chọn của người dân có
thể định hình các sự kiện, và chúng, lần lượt, có thể chuyển hướng tiến trình lịch
sử.
Các cuộc đàm phán thuộc mọi loại,
và đặc biệt là các cuộc được thực hiện tại Bàn Tròn Ba Lan năm 1989, minh họa tầm
quan trọng của sự lựa chọn và chiến lược trong việc tạo ra các kết quả quan trọng.
Sự lựa chọn của chính quyền cộng sản và Đoàn kết để đàm phán trong năm 1988 là
một trong những quyết định có hệ quả quan trọng nhất mà người ta có thể tưởng
tượng cho lịch sử thế giới. Sự bất ngờ đã không dừng ở đó. Các cuộc đàm phán đã
có thể sụp đổ, và chắc chắn ít người đã dự đoán rằng các cuộc bầu cử tháng
6-1989 sẽ tạo ra chiến thắng áp đảo cho Đoàn kết, và sự thất bại đến vậy cho
chính quyền cộng sản. Và trong mùa hè năm 1989, hầu hết mọi người đều cho rằng
Ba Lan sẽ vẫn bị các chế độ cộng sản bao quanh. Thay vào đó, Ba Lan đã chứng tỏ
là tia lửa cho sự sụp đổ được dàn xếp của các chế độ cộng sản trong khu vực.
Hội nghị này bắt đầu với ý tưởng
rằng sự lựa chọn của người dân trong một số trường hợp, tất nhiên, có thể chứng
tỏ có hệ quả quan trọng đối với lịch sử thế giới. Chúng tôi muốn tập trung vào
những sự lựa chọn và những chiến lược đã dẫn đến sự sụp đổ được thương lượng của
chủ nghĩa cộng sản. Nhưng khi nào và làm thế nào mà người Ba Lan, hoặc ít nhất
một số người Ba Lan, có được ý tưởng rằng họ có thể đàm phán sự biến đổi cơ bản
của chủ nghĩa cộng sản? Câu trả lời cho câu hỏi đó là không đơn giản chút nào.
Nhiều người trong số các bạn đã
thấy rõ sự phức tạp của các vấn đề xung quanh câu hỏi có vẻ vô hại đó. Những
người ít quen với lịch sử và chính trị Ba Lan trong số các bạn có thể không nhận
ra câu trả lời và các tiền đề của câu hỏi là phức tạp đến thế nào. Bất kỳ tường
thuật nào về sự sụp đổ của chế độ cộng sản do đàm phán đều phải gắn kết mật thiết
với câu chuyện (narrative) lớn của lịch sử. Có nhiều câu chuyện để kể và rõ
ràng chúng ta chẳng thể tìm được cách để kể tất cả chúng. Tuy vậy, chúng tôi đã
lắp ghép hai cách để các bạn thấy rõ các sự kiện lịch sử đó.
Craig Borum đồng nghiệp của tôi
từ trường Kiến trúc, một nhóm sinh viên, và các thành viên của Ban tổ chức đã tập
hợp một cuộc triển lãm để bạn có thể xem tại tầng tư của [tòa nhà] Rackham. Triển
lãm đó mang tên "Tạo một không gian cho lịch sử." Triển lãm đó thách
thức bạn để nhận ra các diễn ngôn khác nhau, các câu chuyện khác nhau, thông
qua đó truyện về Bàn Tròn có thể được kể. Chúng tôi mời các bạn xem cuộc triển
lãm này và chia sẻ với chúng tôi suy nghĩ của các bạn tại một trong các bàn ở
phòng đó. Hãy xem brochure để biết giờ mở cửa. Chúng tôi cũng cho bạn một giới
thiệu lịch sử phần nào tiện lợi hơn, có thể độc đáo hơn và chắc chắn hiện thời
hơn.
Ngay bây giờ chúng tôi rất vui
để có thể chia sẻ với các bạn một bộ phim hai mươi sáu phút của Piotr Bikont và
Lawrence Weschler về nguồn gốc lịch sử của các cuộc đàm phán lịch sử. Đây là một
bộ phim rất đặc biệt, vì nó đã không được trình chiếu trước công chúng. Nó đã
được thực hiện hoàn toàn cho hội nghị này. Và vì vậy tôi chào đón các bạn xem bộ
phim này.
CHIẾU PHIM
Moderator:
Michael D. Kennedy, Phó Giáo sư
Xã hội học, Đại học Michigan
Tôi muốn cảm ơn Piotr Bikont và
Lawrence Weschler, và Video Studio Gdansk rất nhiều vì đã làm bộ phim này đặc
biệt cho hội nghị của chúng ta. Tôi nghĩ một trong những điều mà bộ phim này
cho thấy, là có những câu chuyện kể rõ ràng Bàn Tròn là về những gì, nó đã được
thực hiện ra sao, nhưng có nhiều câu chuyện khác nhau có thể được kể không chỉ
về Bàn Tròn đã được thực hiện thế nào mà cả ý nghĩa của quyết định được thương
thảo là gì. Các diễn giả mà chúng ta thấy ở đây tối nay sẽ trình bày những diễn
giải khả dĩ khác về các cuộc đàm phán Bàn Tròn này, nhưng trước khi chuyển sang
giới thiệu họ một cách thích hợp, hãy để tôi nói vài lời và trả lời một trong
những câu hỏi mà, nếu tôi có thể nói, đã từng đeo đẳng tôi từ khi chúng tôi bắt
đầu dự án này.
Tại sao Đại học Michigan
Chúng tôi đã hình dung về hội
nghị này rồi vào mùa hè năm 1997. Vào lúc đó, những dự tính về kỷ niệm mười năm
sự sụp đổ của chế độ cộng sản đã được chuẩn bị sẵn sàng. Thường xuyên nhất
chúng bị làm sai lạc đi trong hình ảnh của sự sụp đổ của Bức tường Berlin Hungary , Đông Đức, Tiệp Khắc , Bulgaria
Nếu chúng ta muốn hiểu quá
trình, mà thông qua đó chế độ cộng sản sụp đổ một cách hòa bình, thì chúng ta
phải hiểu các điều kiện, những sự bất ngờ và các hậu quả của các cuộc đàm phán
Bàn Tròn Ba Lan.
Chúng ta có thể mời, như một số
bài báo đã đề nghị, chúng ta có thể mời một danh sách học giả quen thuộc của những
người tham gia để trả lời câu hỏi. Và quả thật, có nhiều công trình học thuật đầy
ấn tượng đã dành cho chủ đề này, và nhiều học giả những người đã tạo ra các
công trình này là những khán giả ở đây. Vài trong số họ sẽ là moderator, một
vài trong số họ, trên thực tế, là những người tham gia hội nghị này. Nhưng đối
với sự kiện này, chúng tôi muốn vượt qua các hệ thuyết (paradigm) học thuật về
những chuyển đổi được điều đình hoặc về việc giải quyết xung đột và bước vào luồng
xoáy can dự chính trị. Chúng tôi muốn chú tâm vào trí tưởng tượng chính trị của
bản thân những người tham gia và quan niệm của họ về vai trò và trách nhiệm của
mình trước Ba Lan, các cử tri, và lịch sử. Trong ý nghĩa này, chúng tôi tìm
cách đưa sự trải nghiệm và sự thấu hiểu của những người đã làm thay đổi thế giới
vào sự làm sáng tỏ của cuộc thảo luận cởi mở và học thuật.
Tất nhiên có nhiều diễn đàn,
nơi các chính trị gia có thể đưa ra các diễn giải riêng của họ về lịch sử nhưng
các giải thích đó thường bị gắn với chính trị thường ngày. Ngay cả sự giải
thích về năm 1989 trong năm 1999 đôi khi dễ hiểu hơn trong chính trị của tương
lai, hơn là dưới dạng của các ràng buộc và các tùy chọn của quá khứ. Chúng tôi
đã cố gắng làm một cái gì đó khác ở đây.
Trong thư mời gửi cho những người
tham gia hội nghị, chúng tôi đã yêu cầu họ tham dự một sự kiện quốc tế, nơi các
bài thuyết trình được trình bày, các điều phối viên đặt câu hỏi, và tất cả mọi
người lắng nghe với sự quan tâm và sự tôn trọng đặc trưng cho một hội nghị học
thuật. Chúng tôi tin một sáng kiến như vậy, nơi những người làm nên lịch sử thảo
luận sự đóng góp của họ trong khung cảnh của một trường đại học toàn cầu, sẽ tạo
cho chúng ta một cơ hội để khám phá không chỉ những rắc rối của những sự biến đổi
và chính trị Ba Lan, mà cả ý nghĩa rộng lớn hơn của nó đối với lịch sử, và
tương lai, của thế giới này.
Chúng tôi đã mời những người
trong các bạn, những người đã đăng ký tham dự hội nghị này gửi cho chúng tôi những
câu hỏi mà họ muốn thấy chương trình này đề cập đến. Chúng tôi đã xem xét những
câu hỏi đã được gửi sớm và, trong các phiên khác, chúng tôi sẽ thu thập các câu
hỏi tại chỗ để tập hợp và cung cấp cho các điều phối viên của chúng tôi. Tối
nay, do thời gian đã muộn, do sự mệt mỏi của các vị khách của chúng ta mới đến
từ Ba Lan, và sự đầy của chương trình, chúng ta sẽ không có khả năng tổ chức thảo
luận trong hội trường này.
Tôi muốn nhấn mạnh rằng tham vọng
của chúng tôi ở đây không phải là để tán dương hoặc đổ lỗi cho những người đã
thực hiện Bàn Tròn, đúng hơn tham vọng của chúng tôi là để hiểu rõ hơn hoàn cảnh,
những sự bất ngờ, và các hậu quả của các lựa chọn chính trị đã dẫn đến Bàn Tròn
và sự sụp đổ được thương lượng của chế độ cộng sản. Nhưng còn nhiều hơn thế. Một
trong những thách thức trí tuệ lớn nhất trước thế giới là để hiểu rõ hơn về làm
thế nào mà các cựu thù có thể ngồi lại với nhau bên một chiếc bàn và thương lượng
những thay đổi đảm bảo không chỉ một quá trình chuyển đổi hòa bình mà cả một
tương lai ổn định và thịnh vượng cho tất cả mọi người liên quan. Cha Józef
Tischner, do tình trạng bệnh tật đã không thể có mặt với chúng ta ngày hôm nay,
đã nói về Bàn Tròn, và tôi sẽ đọc bằng tiếng Ba Lan để giữ tiếng nói của cha:
"Dla mnie juz Okragly Stól byl wyrazem naszej wlasnej politycznej
twórczosci, podobnie jak Solidarnosc. Solidarnosc miala ideowe zaplecze
chrzescijanstwa, a Okragly Stól mial zaplecze w Solidarnosci. Te dwie koncepcje
Solidarnosc i Okragly Stól wcielaly bardzo polska droge pokojowego przechodzenia
od swiata rewolucji do swiata pokoju." (Dịch: "Đối với tôi Bàn Tròn
đã là một biểu hiện của sự sáng tạo chính trị của riêng chúng ta, hệt như Đoàn
kết [Hiệp thông][1] đã là. Hiệp
thông về mặt tư tưởng đã dựa trên Kitô giáo, và Bàn Tròn về tư tưởng đã dựa
trên sự Hiệp thông. Hai khái niệm này, Hiệp thông và Bàn Tròn, đã thể hiện một
lộ trình rất Ba Lan của quá trình chuyển đổi từ thế giới của cách mạng sang thế
giới của hòa bình").
Khi tôi đọc đoạn này trong cuốn
Między panem a plebanem,[2] tôi đã thật sự cảm
động và bị lôi cuốn để tự hỏi liệu con đường Ba Lan này đến một thế giới hòa
bình có thể không là một con đường phổ quát khả dĩ, mà sự khai thác nó có thể
mang lợi cho tất cả những ai học hỏi từ nó, hay không. Nhưng sau đó tôi cũng đã
nhận ra rằng nếu không có sự đánh giá sâu rộng và phê phán về các cuộc đàm phán
này trong bầu không khí được một môi trường học thuật, như hội nghị này, cho
phép, thì những bài học thực tế có thể chẳng bao giờ được học, và vì lý do đó
tôi đặc biệt biết ơn ba người đàn ông nổi bật của nền chính trị Ba Lan, những
người vào năm 1989 đã đại diện cho một số đánh giá khác nhau rất quan trọng về
các khả năng và tầm quan trọng của Bàn Tròn Ba Lan.
Chúng tôi đã mời mỗi người
trong số họ trả lời câu hỏi sau: "Các sử gia tương lai sẽ định vị các sự
kiện này xung quanh cuộc đàm phán Bàn Tròn ở đâu trong lịch sử Ba Lan và thế giới?"
Một câu hỏi dễ, không nghi ngờ gì.
Tuy nhiên, chúng tôi đã rất khó
quyết định về loại thứ tự nào mà các diễn giả tối nay sẽ phát biểu. Nhưng rồi
tôi nhận ra rằng vì tôi đã là người đầu tiên, thứ tự dễ nhất đơn giản là từ trẻ
nhất đến già nhất. Vì thế, nếu các bạn chưa biết, thứ hai sẽ là Mieczyslaw
Rakowski, thứ ba sẽ là Wieslaw Chrzanowski, và đầu tiên là Adam Michnik. Hãy để
tôi nói một vài lời về ông.
Ira Katznelson, một trong những
nhà lý luận chính trị hàng đầu của Mỹ, đã mô tả Adam Michnik như "được cho
là biểu tượng trí tuệ dân chủ của Đông Âu." Adam Michnik đã gắn với một số
biến đổi gây ấn tượng nhất của lịch sử Ba Lan trong ba thập kỷ qua, trong việc ủng
hộ quyền tự do ngôn luận năm 1968, để bảo vệ người lao động cuối những năm
1970, trong sự hình thành Đoàn kết vào năm 1980, và, tất nhiên, trong tiến triển
của các cuộc đàm phán Bàn Tròn năm 1989. Hiện nay ông là tổng biên tập của tờ
báo lưu hành rộng rãi nhất Ba Lan, Gazeta Wyborcza. Thưa quý vị, Adam Michnik.
Adam Michnik, Tổng biên tập báo
Gazeta Wyborcza, nhà hoạt động Đoàn kết, nhà hoạt động nhân quyền, tham gia vào
Bàn Tròn cho phe đối lập
Thưa các quý bà và các quý ông,
cuộc tranh luận về Bàn Tròn là tranh luận đi cùng với tất cả các cuộc xung đột
của thời đại chúng ta: dân tộc, tôn giáo và xã hội. Đây là cùng cách, mà những
người Anh và Pháp ủng hộ và phản đối các vụ hành quyết các vị vua đã thảo luận,
đây là cách mà các đối thủ Tây Ban Nha và Argentina của chế độ độc tài đã thảo
luận, đây là cách mà các đối thủ da trắng và da đen của chế độ Apartheid đã thảo
luận. Đây, cuối cùng, là cuộc tranh luận giữa những người Israel và Palestine Gdansk Lech
sẽ đơn giản xé toạc ông ta, bởi cái đúng và chân lý ở bên phía Walesa. Và tôi sẽ
không bao giờ quên, và Đức cha Alojzy cũng có thể muốn đề cập đến nó ở đây, khi
chúng tôi đang ăn mừng trong văn phòng Đức cha thì Lech
trở lại từ cuộc ghi hình. Một cái gì đó thực sự đã vỡ òa vào thời điểm đó. Hóa
ra Lech xuất hiện trên TV rất bình tĩnh, ôn hòa và có trách nhiệm, và ông đã
không giống, rất không giống như hình ảnh về ông của chính phủ như loại kẻ gây
rối nào đó mà các nhà chức trách đã nghĩ về cái gì đó khác hẳn. Và quả thực,
trong tháng mười hai năm 88 Rakowski đã diễn đạt một số câu hỏi nổi tiếng của
ông về hợp pháp hóa Đoàn kết, được trình bày cho các nhà hoạt động đảng. Đây là
một bước ngoặt. Đây là thời điểm khi chúng tôi cảm nhận được sự thay đổi nào đó
từ phía các nhà chức trách. Cuối tháng Mười Hai, một tài liệu đã được chuẩn bị.
Nó được nhóm dự đoán của Bộ Chính trị thực hiện và không được ký, nhưng tôi có
thể cảm nhận rằng phải có nét bút tham lam của giáo sư Janusz Reykowski. Và tài
liệu này nói: "Không có dấu hiệu nào rằng vấn đề của Đoàn kết tự nhiên sẽ
tan biến. Đoàn kết là một thực tế. Đoàn kết tồn tại; nó tồn tại bất chấp những
hạn chế chúng ta áp đặt. Không có dấu hiệu nào rằng các hạn chế này sẽ thành
công trong việc loại bỏ hiện tượng này trong tương lai. Nếu vậy, tại sao không
bắt đầu một số cuộc thảo luận về sự tồn tại hợp pháp của Đoàn kết? Lập trường
hiện tại của chúng ta, thực tế, là thực sự tập trung vào việc phá hoại Bàn
Tròn." Đấy là cái mà các nhà phân tích của đảng nói về lập trường của đảng,
'phá hoại Bàn Tròn’. "Theo cách nào đó, cách này hay cách khác, Bàn Tròn
phải dẫn đến một loại hợp pháp hoá nào đó của Đoàn kết. Hợp pháp hóa Đoàn kết
là một nguy cơ đối với chúng ta, nhưng nếu chúng ta không làm điều đó, ai có thể
bảo đảm việc giải thể nó? Chúng ta có thể hoặc giữ Đoàn kết bên trong các chuẩn
mực của luật hoặc để nó, với tiềm năng thực sự của nó, ngoài các chuẩn mực của
luật." Và đây là một lập trường hoàn toàn khác với toàn bộ phương châm
chính sách của đảng. Do đó, không ngạc nhiên khi tại phiên họp toàn thể tháng
Mười Hai, một cuộc tấn công lớn của các nhà hoạt động đảng chống lại ban lãnh đạo
đã xảy ra. Các nhà hoạt động đảng đã không muốn tái hợp pháp hóa Đoàn kết đáng
ghét. Khi bây giờ chúng ta phân tích những ngày đó, chúng ta phải nhìn thấy sự
mâu thuẫn bên trong bộ máy đảng, bên trong giới elite cầm quyền. Và những người
xuyên tạc phần đó của lịch sử vì lý do chính trị hiện nay của riêng họ và cho rằng
đã không có sự chia rẽ sâu sắc như vậy, vậy thì họ tạo ra sự chép sử giả, mà việc
đó, lần lượt, phải tạo chính kiến giả dối. Trong hoàn cảnh đó, vào ngày
17-1-1989, đã có một phiên họp đặc biệt của Bộ Chính trị. Trong biên bản phiên
họp đó chúng ta có thể đọc: "Bí thư thứ nhất Tướng Jaruzelski nói rằng ban
lãnh đạo không có sự tin tưởng của các nhà hoạt động đảng, và điều đó tạo ra một
tình huống khủng hoảng. Hoặc các ủy viên Trung ương," Jaruzelski nói rằng,
"Hoặc các ủy viên Ủy ban Trung ương đảng sẽ chứng tỏ sự tin tưởng vào ban
lãnh đạo, hoặc ban lãnh đạo phải từ chức. Và nếu có sự tin tưởng, chúng tôi có
quyền để yêu cầu thực hiện các nghị quyết đã được thông qua." Thay mặt các
đồng chí Rakowski, Siwicki, và Kiszczak, Jaruzelski tuyên bố rằng nếu họ không
nhận được phiếu tín nhiệm, tất cả họ sẽ xin từ chức. Nói cách khác, Jaruzelski,
cùng với hai tướng và Thủ tướng Chính phủ Rakowski, đã đưa ra "một đề nghị
không thể từ chối," như họ nói trong bộ phim The Godfather, với Ủy ban
Trung ương. Đề nghị không để bị từ chối, bạn hoặc ký vào đây, hoặc não bạn sẽ
tung tóe trên mảnh giấy đó. Theo cách này, con đường dẫn đến sự tái hợp pháp
hóa của Đoàn kết đã được mở ra, nhưng chúng tôi, các thành viên của phe đối lập,
đã phải trả một giá cao cho nó. Chúng tôi đã trao tính hợp pháp cho hệ thống bằng
cách tham gia các cuộc bầu cử. Các nhà lãnh đạo đảng cộng sản đã muốn thay đổi
tất cả theo cách mà sẽ duy trì nguyên trạng. Tạo ra cái có thể nói là công thức
bầu cử được thỏa thuận trước bằng hợp đồng trong các cuộc bầu cử Hạ viện là
cách của họ để đạt được điều này, và đó là cái giá chúng tôi đã đồng ý trả vì
Đoàn kết. Tôi nhớ rất kỹ lễ khánh thành Bàn Tròn, khi giáo sư Geremek buộc tôi
mang com lê và cà vạt, và khi, nghe những nhận xét láu cá của Walesa và những
người khác, tôi đã đi đến Cung điện Phó vương ở Warsaw. Để vào phòng tranh luận,
phải đi lên cầu thang, và ở trên cùng Tướng Kiszczak và Bí thư Stanislaw Ciosek
đứng đón chào khách. Tôi xoay xở để nấp trong phòng tắm sao cho không bị bất cứ
ai nhìn thấy phải bắt tay với cảnh sát trưởng. Tôi đơn giản sợ vợ tôi sẽ đuổi
tôi ra khỏi nhà. Vì vậy, tôi đã tìm thấy một nơi ẩn nấp trong phòng tắm, đợi mấy
phút ở đó, nhưng khi tôi ló ra, ông Kiszczak vẫn còn đó chìa tay ra để bắt. Bạn
biết đấy, đèn chiếu sáng, máy ảnh ... và đây là cách tôi đã đánh mất sự trinh
tiết của mình! Chúng tôi đã có một cảm giác kì lạ về tình hình của mình. Chỉ
hai năm rưỡi trước đây tôi đã được giải thoát khỏi nhà tù, và đã có đồng nghiệp
của tôi, bạn bè thời bí mật, Kuron, Bujak, Frasyniuk, những người khác. Nhưng
cùng lúc, tôi nhận thấy rằng sự thay đổi lịch sử loại nào đó đang diễn ra mà
tôi đã không có khả năng xác định tại thời điểm đó. Tôi đã hiểu một điều: phe đối
lập dân chủ cuối cùng đã bước một bước qua ngưỡng của tính hợp pháp. Từ Cung điện
Phó vương đó con đường của chúng tôi chỉ có thể dẫn hoặc đến nhà tù ở đường
Rakowiecka hoặc đến sự chấm dứt của hệ thống cộng sản. Trong các cuộc đàm phán
này, tôi vẫn đánh hơi tìm các cạm bẫy và sự lừa gạt, thế nhưng từng bước một,
tôi đã có khả năng để nhận biết sự ra đời của một cơ hội lịch sử cho đất nước
tôi. Các cuộc bầu cử Hạ viện đã là cái bẫy then chốt, vì các đại biểu Đoàn kết
trong Hạ viện sẽ là một thiểu số, vì vậy đó là lý do vì sao các nhà hoạt động
Đoàn kết đã hoài nghi về các cuộc bầu cử đó. Tôi nhớ cuộc họp đầy kịch tính của
Ủy ban Quốc gia ở Gdansk, nơi mà, cùng với Jacek Kuron, chúng tôi đã cố gắng
thuyết phục bạn bè của chúng tôi rằng Ba Lan đang đứng trước một cơ hội tuyệt vời,
và chúng ta nên tận dụng lợi thế của nó, nhưng chúng tôi vấp phải sự chống đối
mạnh mẽ, ngay cả trong số những người bạn rất thân thiết. Và tôi không biết làm
thế nào nó sẽ kết thúc nếu không có Bronislaw Geremek, người đã phá bung khỏi sự
cô độc tuyệt vời của mình và đưa toàn bộ uy lực của ông để gây ảnh hưởng đến Ủy
ban Quốc gia để tham gia vào các cuộc bầu cử. Chúng tôi đã tranh luận về các
quy trình, các thủ tục bỏ phiếu bầu cử nhưng lời buộc tội chính đã là những người
tiến hành các cuộc đàm phán đã không được đại diện đầy đủ. Và đấy là một lời buộc
tội hợp lệ. Đó là sự thật. Niềm tin của tôi đã là, từng bước chúng tôi đang phá
hủy hệ thống cộng sản. Đối thủ của chúng tôi đã nghĩ rằng họ sẽ hiện đại hóa hệ
thống thông qua những cải cách, nhưng chúng tôi đã cảm thấy rằng mình theo đuổi
một sự phá hủy hòa bình. Đấy, Đoàn kết [thời] bí mật đã không phải là một cấu
trúc dân chủ chính quy bởi vì nó đã không thể là và quan điểm của Lech Walesa
đã luôn luôn mang tính quyết định, nhưng đồng thời, Đoàn kết đã có một tinh thần
dân chủ bắt rễ sâu trong văn hóa của nó, do đó, ngay lập tức xuất hiện nhiều tranh
luận nội bộ về việc ai nên đề cử các ứng cử viên cho Hạ viện. Tất cả những gì
đã được nói về sự tùy tiện của quá trình này là đúng, nhưng tôi nghĩ rằng nó đã
không thể được thực hiện khác đi. Cơ hội của Đoàn kết đã là huyền thoại về nó
và huyền thoại về Walesa. Đoàn kết đã yếu, vài, tối đa vài ngàn người ở khắp Ba
Lan. Đã không thể có thủ tục dân chủ đầy đủ tại thời điểm đó. Đã là cốt yếu để
hành động nhanh chóng nhằm tạo ra một đội đáng tin cậy có thể thắng các cuộc bầu
cử. Chúng tôi đã làm ra vẻ mạnh hơn chúng tôi thực sự là. Đã là cần thiết để chấp
nhận rủi ro. Chúng tôi đã đánh cuộc rằng sức mạnh của Đoàn kết sẽ phát triển
trong chiến dịch tranh cử, và huyền thoại của nó sẽ được thể chế hóa. Đây là sự
đặt cược của chúng tôi và chúng tôi đã thắng. Bây giờ, [nói] về Magdalenka.[8] Huyền thoại lớn
về Magdalenka. Magdalenka đã là nơi một nhóm elite thảo luận kỹ lưỡng các vấn đề
khó khăn, mâu thuẫn nhất. Trong thời gian Bàn Tròn, tôi tham gia tất cả các cuộc
thảo luận kỹ lưỡng này. Và đã thật sự hấp dẫn để xem các kẻ thù cũ ngồi vào bàn
và cố gắng tìm ra loại ngôn ngữ chung nào đó. Đã là rõ với tất cả mọi người, kể
cả Tướng Kiszczak, rằng họ đang chôn thế giới cũ. Rõ ràng với tất cả mọi người
rằng trong thế giới mới, chưa biết đến này họ sẽ tình cờ để sống cùng nhau, các
cựu tù nhân và các cai ngục trước đây. Sau này, một huyền thoại được tạo ra rằng
một loại hiệp ước bí mật nào đó đã được ký kết ở Magdalenka, và nó vẫn lan truyền
như một khuôn mẫu (stereotype). Và cũng giống như tất cả các khuôn mẫu, nó kháng
thảo luận. Tôi chỉ có thể nói: chẳng có gì thuộc loại đó đã xảy ra, không có thỏa
thuận âm mưu bí mật nào cả mà nó là một sự tìm kiếm thỏa hiệp trong các vấn đề
khó khăn nhất, dễ kích động nhất, như việc nghiệp đoàn hóa các cơ sở sản xuất
làm việc cho quân đội, các vấn đề về khai thác mỏ, các vấn đề về Thượng viện và
Tổng thống. Và chúng tôi thực sự đã chiến đấu chật vật về tất cả các vấn đề
này. Và thế đó. Đã không có các thỏa thuận bí mật nào. Chúng tôi đã tiếp tục tới
các cuộc bầu cử và chúng tôi đã thắng theo cách mà đơn giản đã làm chúng tôi hoảng
sợ bởi quy mô của nó. Chúng tôi không biết phải làm gì với chiến thắng của
mình, nhưng điều quan trọng nhất là trong các cuộc bầu cử đó dân tộc Ba Lan đã
từ chối hệ thống cộng sản. Trong thời gian Bàn Tròn, chúng tôi đã tranh luận về
cách để tiếp tục, để tiếp tục tiến lên. Tôi ủng hộ con đường Tây Ban Nha đến
dân chủ. Tôi đã tin rằng hệt như ở Tây Ban Nha, nơi elite của Franco và elite cộng
hòa đã có khả năng đi đến thỏa thuận chiến thuật, chúng tôi cũng phải có khả
năng làm điều đó. Sự buộc tội về phản bội đã nổi lên muộn hơn. Có lẽ chúng ta sẽ
quay trở lại vấn đề này, nhưng vào thời điểm này tôi chỉ muốn nói một điều. Sự
thỏa hiệp Bàn Tròn đã là có thể bởi vì ở cả hai bên đã có những người chấp nhận
chịu rủi ro bị buộc tội phản bội bởi chính cộng đồng của mình. Và đó là số phận
của các nhà cải cách, họ đi với nhịp độ sên bò và họ bị đập vào đầu bởi những
người cực đoan của chính phe họ. Nhưng chỉ nhờ các nhà cải cách như vậy mà
chúng ta có thể tin rằng triết lý thỏa thuận có một tương lai và người ta có thể
xây dựng tương lai đó trên sự xác tín rằng chỉ có một nước Ba Lan được chia sẻ
bởi những người đã chiến đấu chống lại nền Cộng hòa Nhân dân và những người phục
vụ nền Cộng hòa Nhân dân, mới có thể là một Ba Lan thực sự dân chủ . Nếu chúng
ta loại trừ bất cứ ai, chúng ta sẽ phải chấp nhận sự phân biệt đối xử loại nào
đó, mà trong phân tích cuối cùng luôn luôn dẫn đến những dối trá và bất công.
Ơn Chúa Ba Lan đã chọn con đường khác. Cảm ơn bạn.
Moderator:
Michael D. Kennedy, Phó Giáo sư
Xã hội học, Đại học Michigan
Có lẽ là một điều rất tốt rằng
các cuộc đàm luận tại Magdalenka đã không có bất kỳ giới hạn thời gian nào trên
chúng, và tôi phải thừa nhận và xin lỗi các diễn giả của chúng tôi rằng chúng
tôi đã giao cho họ một nhiệm vụ thực sự là không thể, để nói nhiều đến vậy
trong thời gian mà chúng tôi đã cho họ, và vì vậy tôi xin lỗi vì điều đó, nhưng
tôi rất biết ơn về có thể nói ra bao nhiêu trong thời gian rất ngắn này. Diễn
giả thứ hai của chúng tôi tối nay là Mieczyslaw Rakowski. Ông Rakowski là tổng
biên tập của Polityka 1958-1982. Ông trở thành Thủ tướng Chính phủ ngày
27-9-1988, và ngay lập tức đưa ra một cuộc cải cách kinh tế triệt để. Ông đã
cùng Tướng Wojciech Jaruzelski dọa từ chức khỏi Bộ Chính trị tháng 1 năm 1989,
nếu Ủy ban Trung ương của Đảng Công nhân thống nhất Ba Lan, đảng cộng sản Ba
Lan, không tán thành nghị quyết về đa nguyên chính trị và công đoàn. Ông đã là
Bí thư thứ nhất cuối cùng của đảng và ngày nay là biên tập viên của Dzień,
Przeglad Spoleczny. Thưa quý ông và quý bà, Mieczyslaw Rakowski.
Thủ tướng Mieczyslaw Rakowski,
Tổng biên tập Polityka (1958-1982), ủy viên Ban chấp hành Trung ương
(1975-1990) và Bí thư thứ nhất (1989-1990) của Đảng Công nhân thống nhất Ba
Lan, Thủ tướng Chính phủ (1988-1989).
Quý ông quý bà thân mến. Trước
hết, tôi xin cảm ơn tất cả các bạn đã mời tôi dự hội nghị này, hội thảo này, bởi
vì thực ra Bàn Tròn và hoàn cảnh gắn với nó, cũng như quá trình dẫn đến Bàn
Tròn, và các bình luận hiện thời về nó, tất cả chúng đòi hỏi sự chú ý liên tục
của chúng ta. ... (gián đoạn trong băng) ... Tôi muốn chuyển đến các bạn lời
chúc chân thành từ Tướng Jaruzelski và tôi muốn nói rằng ông đã không đến đây
vì chỉ một lý do, và đó là sức khỏe của ông, mà đáng tiếc trở nên tệ hơn. Ông
đang bị một bệnh về mắt và khó hơn cho ông để đọc kể từ khi ông được giải phẫu
ung thư mi mắt, và sau đó chứng đau lưng cũ tái phát gây khó khăn cho việc ngồi
ở một nơi trong một vài giờ. Bây giờ tôi muốn chuyển sang nhiệm vụ đã được giao
cho tôi. Rõ ràng, tôi sẽ không kể lại chi tiết những gì đã xảy ra ở Ba Lan và
những gì cuối cùng đã dẫn đến Bàn Tròn, bởi vì hai mươi phút là không đủ, tất
nhiên. Adam Michnik đã vượt quá giới hạn này vì ông đã nói ba mươi lăm phút
nhưng, phải, ông đại diện cho bên thắng cuộc.
Michnik:
Nhưng tôi nói lắp...
Nhưng tôi nói lắp...
Rakowski:
Ông đã không lắp bắp lúc này! Ông không nói lắp khi ông không muốn! Tôi sẽ cố ép bản thân mình vào giới hạn hai mươi phút đó, vì vậy xin tha thứ cho tôi nếu tôi nói rất ngắn. Thế nên, trước hết, đúng là kỷ niệm lần thứ mười của Bàn Tròn đã tạo cảm hứng cho các cuộc thảo luận, tranh luận, đánh giá mới, không nhiều đến vậy, tất nhiên, bên trong toàn xã hội, quần chúng, như trước hết giữa các elite chính trị và có lẽ giữa các bộ phận của giới trí thức, bởi vì phần lớn xã hội đang bận rộn với những thứ hoàn toàn khác với các lễ kỷ niệm ngay cả ở tầm cỡ này. Tuy nhiên, điều này không làm giảm tầm quan trọng của tất cả các cuộc tranh luận này tập trung vào Bàn Tròn mà gần đây đã được thực hiện ở Ba Lan. Lắng nghe các cuộc thảo luận và tham gia vào đó, tôi đã phát hiện ra rằng những cảm xúc vẫn còn đóng một vai trò lớn trong việc đánh giá Bàn Tròn, và các đánh giá được lên tiếng đã phụ thuộc vào vị trí của họ trong phổ chính trị và vào thế hệ nào mà họ đại diện. Về loại sau, giữa những người chỉ trích Bàn Tròn dữ dội nhất là các nhà hoạt động cánh hữu trẻ, những người nghĩ rằng Magdalenka là một sự phản bội Đoàn kết, phe đối lập, và Bàn Tròn như Adam Michnik đã nói, là "một giao dịch giữa bọn đỏ và bọn hồng." Thế đấy, tại thời điểm đó, khi các lãnh đạo của phe đối lập, Lech Walesa, Mazowiecki, Geremek, Kuron, Frasyniuk, Michnik tất nhiên, Bujak, và những người khác ... Khi các nhà lãnh đạo này đã dồn hết can đảm của mình để tin tưởng chúng tôi, mặc dù họ đã có lý do để không làm như vậy, thì những người chỉ trích trẻ ngày nay của Bàn Tròn còn học trung học, hoặc là các sinh viên vừa vào đại học. Họ không có gì trong sơ yếu lý lịch của mình để chứng tỏ sự anh dũng chống lại chế độ cộng sản, vì vậy họ chỉ viết sơ yếu lý lịch mới, cố bù đắp cho khoảng trống đó. Phê phán Bàn Tròn, họ thể hiện cứ như họ đã từng ở đó, cứ như họ đã thực sự đánh bại những người cộng sản và họ sẽ tống bọn [cộng sản] đó đến nơi bọn nó thuộc về, đến trại giam nơi nào đó, có lẽ không ở Siberia, nhưng họ đã có thể tìm thấy một nơi. Thế đấy, nhóm này, mà chỉ đơn giản viết sơ yếu lý lịch của mình, nghĩ rằng "bọn đỏ" và "bọn hồng" đã tạo ra một huyền thoại về tầm quan trọng của các cuộc đàm phán Bàn Tròn, trong khi các cuộc gặp tại Magdalenka đã thực sự là các yến tiệc người ăn thịt người. Đó là những gì tôi nghe thấy trên một trong những chương trình truyền hình ở Ba Lan. Thế đấy, quan trọng để lưu ý rằng đôi khi thật đáng sợ phải nghe các ý kiến như vậy, bởi vì chúng chứng tỏ một phương thức tư duy hoàn toàn phi lịch sử của một bộ phận nào đó của trí thức Ba Lan, chủ yếu là trong phe cánh hữu hiện nay. Nhưng đó chỉ là nhận xét giới thiệu biện minh cho sự cần thiết phải liên tục chú ý đến lịch sử của Bàn Tròn. Và tôi muốn suy nghĩ vì sao loại giải pháp này cho một cuộc xung đột xã hội căn bản lại có thể xảy ra ở Ba Lan. Cái gì đã dẫn đến Bàn Tròn? Và tôi bác bỏ ý kiến cho rằng chỉ nhờ Đoàn kết mà Bàn Tròn đã là có thể. Tôi ghi ngờ sự thật đứng sau luận điểm này, bởi vì cần hai người để nhảy điệu tango. Cũng đã cần đến sáng kiến để khởi động các cuộc đàm phán với phe đối lập và công nhận nó như một đối tác. Đã là cần thiết về phần những nắm quyền lực, và tôi không thể đồng ý với những người nói rằng chúng ta, với tư cách những người cộng sản, đấy, lịch sử đã đặt chúng ta vào vị trí đó, ... hoặc chủ nghĩa cộng sản sắp xuống mộ của nó. Đúng, tất nhiên, không nghi ngờ gì nó sẽ bước vào mộ của nó, nhưng chẳng ai biết khi nào. Đã không được khắc trên bia đá rằng việc đó phải xảy ra trong cuối những năm 1980. Nói cách khác, ý chí chính trị mới đã phải xuất hiện để cho phép chúng tôi đánh giá lại rất nhiều ý tưởng của chúng tôi về chủ nghĩa xã hội và quyền lực và để chấm dứt chính sách đối đầu chính trị thường xuyên, thông qua việc sử dụng các biện pháp hành chính để đối phó với phe đối lập chính trị nổi lên vào cuối những năm 70 và kéo dài trong các năm 1980. Vậy thì, nó đã xảy ra chính xác như thế nào? Tôi sẽ trở lại điểm đó, nhưng để trả lời câu hỏi này, có vẻ như đối với tôi, ta phải nhìn vào lịch sử Ba Lan hiện đại, đôi khi khá xa trong thời gian. Cụ thể hơn, chúng ta phải nghĩ xem liệu tình hình Ba Lan sau năm 1945, và đặc biệt sau năm 1956, có nét độc đáo hay không theo bất cứ cách nào. Tôi nghĩ đã có nhiều lý do làm cho nó là có thể bất chấp những gì tôi đã nghe ở đây hoặc đã nhìn thấy trong bộ phim đó, mà lời bình của nó, nói thật, tôi không thích. Không nhắc đến là đã có những diễn giải sai ở đó, nhưng hãy mặc kệ nó. Vậy, có vẻ như với tôi rằng thử để xác định xem có điều gì đó độc đáo về Ba Lan đã dẫn chúng tôi đến các giải pháp như vậy, chúng ta cần tính đến các đặc điểm sau đây: Trước hết, các mối quan hệ Ba Lan truyền thống với phương Tây, đã chưa bao giờ bị cắt đứt, ngay cả khi chúng bị hạn chế, tất nhiên, rất nhiều hạn chế, siêu hạn chế, như họ muốn nói bây giờ ở Ba Lan, trong thời Stalin. Nhưng sau năm 1956, đã sự tăng cường nào đó, loại cởi mở nào đó của các tiếp xúc ấy. Và những mối quan hệ đó, theo quan điểm của tôi, đã ảnh hưởng đến cách suy nghĩ của trí thức Ba Lan, kể cả phần của giới trí thức trong đảng, hay nói cách khác, một phần tương đối lớn của mảng hoạt động chính trị của xã hội Ba Lan. Tôi muốn nói thêm ở đây, trong dấu ngoặc, rằng theo các tính toán mà chúng tôi thực hiện tại thời điểm, giữa năm 1957 và năm 1989, chính xác đã có chín ngàn rưởi sinh viên tốt nghiệp của các trường đại học Ba Lan nhận được học bổng phương Tây và đã nghiên cứu ở Hoa Kỳ, Pháp, Anh, và sau năm 1970, nghĩa là sau khi hiệp ước với Đức, cả ở Tây Đức nữa. Ba Lan là nước duy nhất trong khối Đông Âu đã cử ..., và đúng, họ đã đi với sự cho phép của chính quyền, vì vậy tôi có thể nói "cử" rất nhiều người trẻ sang phương Tây. Thế đấy, thế hệ đó..., cũng tất nhiên, hầu hết trong số đó là đảng viên, nhưng dẫu sao không phải tất cả. Đấy, khi họ trở lại Ba Lan, họ đã tạo ra một loại bầu không khí khác trong cộng đồng của họ. Họ không còn là tù nhân của một ý thức hệ nữa bởi vì họ đã có cơ hội để đối sánh ý thức hệ đã được nhồi vào họ với thực tế ở phương Tây. Và tôi nghĩ rằng đó là nét rất độc đáo đối với Ba Lan mà, theo quan điểm của tôi, là rất quan trọng và không nên bỏ qua. Một nét độc đáo khác đã là cái đã xảy ra sau khi Gomulka[9] trở lại nắm quyền vào năm 1956, đúng, đã chấm dứt việc tập thể hóa các trang trại và tăng cường khu vực tư nhân trong nông nghiệp. Đó là một giải pháp của một trong những vấn đề quan trọng nhất đối với dân tộc Ba Lan, vì, đúng là, các nông trang tập thể đã luôn, tức là khi chúng được đưa vào, không gắn với bất cứ nước khác nào trừ Liên Xô, tất nhiên. Theo ý nghĩa này, nó đã là một vấn đề dân tộc. Nông nghiệp tư nhân đã chắc chắn ảnh hưởng đến tinh thần kinh doanh của người Ba Lan, mà chúng ta đã có thể quan sát thấy sau khi chuyển đổi. Một đặc trưng độc nhất khác đã là thái độ của Gomulka đối với Liên Xô, hay nói cách khác, thực tế là sau năm 1956, sự kiểm soát của Liên Xô, của ban lãnh đạo Liên Xô đối với đảng Ba Lan đã không còn mạnh. Gomulka chắc chắn là một người cộng sản quốc gia, và thái độ của ông đối với Liên Xô là quan trọng, đặc biệt về chính sách nông nghiệp. Ông đã bị các đồng chí Liên Xô chỉ trích nhiều lần khi ông phàn nàn rằng họ không thể quản lý công nghiệp nông trang của họ. Họ đã nói, ừ, chúng tôi biết tình hình nông nghiệp của chúng tôi kỹ hơn ông, đồng chí Gomulka ạ. Gomulka có một loại điểm yếu, khiến ông ta hành động chống lại những người trẻ khi đó, chẳng hạn, như ông Michnik và các bạn ông, và nói chung chống lại cái gọi là chủ nghĩa xét lại, và đó đã là nỗi sợ hãi thường trực của ông rằng Moscow có loại mặc cả nào đó với Đức trên đầu chúng tôi. Ông đã không cảm thấy an toàn về biên giới phía tây của chúng tôi. Tôi nhớ một cuộc trò chuyện với Gomulka vào tháng Bảy năm 64 sau cuộc viếng thăm của Adzubej (tên không rõ) ở Đức, nơi ông ta tuyên bố rằng chỉ có hai quốc gia ở châu Âu thực sự biết làm thế nào để khóc, người Nga và người Đức, và khi ông đã nói rất nhiều về tình hữu nghị Nga-Đức. Tôi tình cờ nói chuyện với Gomulka tại thời điểm đó, và những gì ông nói đã là ... phải, ông đã chỉ trích bài phát biểu Adzubej và ông nói, "Thế đấy, họ đã bán rẻ chúng ta suốt khoảng hai trăm năm. Anh có nghĩ rằng không còn nữa những người muốn có một sự ngã giá khác?" Và ông nói thêm: "Tôi cứ lặp đi lặp lại rằng ởPotsdam biên giới Ba Lan tại các sông
Oder và Neisse đã được phê chuẩn. Nhưng không
thật sự đúng. Stalin đã đấu tranh cho biên giới của ông ta ở Kaliningrad Potsdam ,
anh biết về những người tham dự Hội nghị Potsdam Berlin Berlin
Ông đã không lắp bắp lúc này! Ông không nói lắp khi ông không muốn! Tôi sẽ cố ép bản thân mình vào giới hạn hai mươi phút đó, vì vậy xin tha thứ cho tôi nếu tôi nói rất ngắn. Thế nên, trước hết, đúng là kỷ niệm lần thứ mười của Bàn Tròn đã tạo cảm hứng cho các cuộc thảo luận, tranh luận, đánh giá mới, không nhiều đến vậy, tất nhiên, bên trong toàn xã hội, quần chúng, như trước hết giữa các elite chính trị và có lẽ giữa các bộ phận của giới trí thức, bởi vì phần lớn xã hội đang bận rộn với những thứ hoàn toàn khác với các lễ kỷ niệm ngay cả ở tầm cỡ này. Tuy nhiên, điều này không làm giảm tầm quan trọng của tất cả các cuộc tranh luận này tập trung vào Bàn Tròn mà gần đây đã được thực hiện ở Ba Lan. Lắng nghe các cuộc thảo luận và tham gia vào đó, tôi đã phát hiện ra rằng những cảm xúc vẫn còn đóng một vai trò lớn trong việc đánh giá Bàn Tròn, và các đánh giá được lên tiếng đã phụ thuộc vào vị trí của họ trong phổ chính trị và vào thế hệ nào mà họ đại diện. Về loại sau, giữa những người chỉ trích Bàn Tròn dữ dội nhất là các nhà hoạt động cánh hữu trẻ, những người nghĩ rằng Magdalenka là một sự phản bội Đoàn kết, phe đối lập, và Bàn Tròn như Adam Michnik đã nói, là "một giao dịch giữa bọn đỏ và bọn hồng." Thế đấy, tại thời điểm đó, khi các lãnh đạo của phe đối lập, Lech Walesa, Mazowiecki, Geremek, Kuron, Frasyniuk, Michnik tất nhiên, Bujak, và những người khác ... Khi các nhà lãnh đạo này đã dồn hết can đảm của mình để tin tưởng chúng tôi, mặc dù họ đã có lý do để không làm như vậy, thì những người chỉ trích trẻ ngày nay của Bàn Tròn còn học trung học, hoặc là các sinh viên vừa vào đại học. Họ không có gì trong sơ yếu lý lịch của mình để chứng tỏ sự anh dũng chống lại chế độ cộng sản, vì vậy họ chỉ viết sơ yếu lý lịch mới, cố bù đắp cho khoảng trống đó. Phê phán Bàn Tròn, họ thể hiện cứ như họ đã từng ở đó, cứ như họ đã thực sự đánh bại những người cộng sản và họ sẽ tống bọn [cộng sản] đó đến nơi bọn nó thuộc về, đến trại giam nơi nào đó, có lẽ không ở Siberia, nhưng họ đã có thể tìm thấy một nơi. Thế đấy, nhóm này, mà chỉ đơn giản viết sơ yếu lý lịch của mình, nghĩ rằng "bọn đỏ" và "bọn hồng" đã tạo ra một huyền thoại về tầm quan trọng của các cuộc đàm phán Bàn Tròn, trong khi các cuộc gặp tại Magdalenka đã thực sự là các yến tiệc người ăn thịt người. Đó là những gì tôi nghe thấy trên một trong những chương trình truyền hình ở Ba Lan. Thế đấy, quan trọng để lưu ý rằng đôi khi thật đáng sợ phải nghe các ý kiến như vậy, bởi vì chúng chứng tỏ một phương thức tư duy hoàn toàn phi lịch sử của một bộ phận nào đó của trí thức Ba Lan, chủ yếu là trong phe cánh hữu hiện nay. Nhưng đó chỉ là nhận xét giới thiệu biện minh cho sự cần thiết phải liên tục chú ý đến lịch sử của Bàn Tròn. Và tôi muốn suy nghĩ vì sao loại giải pháp này cho một cuộc xung đột xã hội căn bản lại có thể xảy ra ở Ba Lan. Cái gì đã dẫn đến Bàn Tròn? Và tôi bác bỏ ý kiến cho rằng chỉ nhờ Đoàn kết mà Bàn Tròn đã là có thể. Tôi ghi ngờ sự thật đứng sau luận điểm này, bởi vì cần hai người để nhảy điệu tango. Cũng đã cần đến sáng kiến để khởi động các cuộc đàm phán với phe đối lập và công nhận nó như một đối tác. Đã là cần thiết về phần những nắm quyền lực, và tôi không thể đồng ý với những người nói rằng chúng ta, với tư cách những người cộng sản, đấy, lịch sử đã đặt chúng ta vào vị trí đó, ... hoặc chủ nghĩa cộng sản sắp xuống mộ của nó. Đúng, tất nhiên, không nghi ngờ gì nó sẽ bước vào mộ của nó, nhưng chẳng ai biết khi nào. Đã không được khắc trên bia đá rằng việc đó phải xảy ra trong cuối những năm 1980. Nói cách khác, ý chí chính trị mới đã phải xuất hiện để cho phép chúng tôi đánh giá lại rất nhiều ý tưởng của chúng tôi về chủ nghĩa xã hội và quyền lực và để chấm dứt chính sách đối đầu chính trị thường xuyên, thông qua việc sử dụng các biện pháp hành chính để đối phó với phe đối lập chính trị nổi lên vào cuối những năm 70 và kéo dài trong các năm 1980. Vậy thì, nó đã xảy ra chính xác như thế nào? Tôi sẽ trở lại điểm đó, nhưng để trả lời câu hỏi này, có vẻ như đối với tôi, ta phải nhìn vào lịch sử Ba Lan hiện đại, đôi khi khá xa trong thời gian. Cụ thể hơn, chúng ta phải nghĩ xem liệu tình hình Ba Lan sau năm 1945, và đặc biệt sau năm 1956, có nét độc đáo hay không theo bất cứ cách nào. Tôi nghĩ đã có nhiều lý do làm cho nó là có thể bất chấp những gì tôi đã nghe ở đây hoặc đã nhìn thấy trong bộ phim đó, mà lời bình của nó, nói thật, tôi không thích. Không nhắc đến là đã có những diễn giải sai ở đó, nhưng hãy mặc kệ nó. Vậy, có vẻ như với tôi rằng thử để xác định xem có điều gì đó độc đáo về Ba Lan đã dẫn chúng tôi đến các giải pháp như vậy, chúng ta cần tính đến các đặc điểm sau đây: Trước hết, các mối quan hệ Ba Lan truyền thống với phương Tây, đã chưa bao giờ bị cắt đứt, ngay cả khi chúng bị hạn chế, tất nhiên, rất nhiều hạn chế, siêu hạn chế, như họ muốn nói bây giờ ở Ba Lan, trong thời Stalin. Nhưng sau năm 1956, đã sự tăng cường nào đó, loại cởi mở nào đó của các tiếp xúc ấy. Và những mối quan hệ đó, theo quan điểm của tôi, đã ảnh hưởng đến cách suy nghĩ của trí thức Ba Lan, kể cả phần của giới trí thức trong đảng, hay nói cách khác, một phần tương đối lớn của mảng hoạt động chính trị của xã hội Ba Lan. Tôi muốn nói thêm ở đây, trong dấu ngoặc, rằng theo các tính toán mà chúng tôi thực hiện tại thời điểm, giữa năm 1957 và năm 1989, chính xác đã có chín ngàn rưởi sinh viên tốt nghiệp của các trường đại học Ba Lan nhận được học bổng phương Tây và đã nghiên cứu ở Hoa Kỳ, Pháp, Anh, và sau năm 1970, nghĩa là sau khi hiệp ước với Đức, cả ở Tây Đức nữa. Ba Lan là nước duy nhất trong khối Đông Âu đã cử ..., và đúng, họ đã đi với sự cho phép của chính quyền, vì vậy tôi có thể nói "cử" rất nhiều người trẻ sang phương Tây. Thế đấy, thế hệ đó..., cũng tất nhiên, hầu hết trong số đó là đảng viên, nhưng dẫu sao không phải tất cả. Đấy, khi họ trở lại Ba Lan, họ đã tạo ra một loại bầu không khí khác trong cộng đồng của họ. Họ không còn là tù nhân của một ý thức hệ nữa bởi vì họ đã có cơ hội để đối sánh ý thức hệ đã được nhồi vào họ với thực tế ở phương Tây. Và tôi nghĩ rằng đó là nét rất độc đáo đối với Ba Lan mà, theo quan điểm của tôi, là rất quan trọng và không nên bỏ qua. Một nét độc đáo khác đã là cái đã xảy ra sau khi Gomulka[9] trở lại nắm quyền vào năm 1956, đúng, đã chấm dứt việc tập thể hóa các trang trại và tăng cường khu vực tư nhân trong nông nghiệp. Đó là một giải pháp của một trong những vấn đề quan trọng nhất đối với dân tộc Ba Lan, vì, đúng là, các nông trang tập thể đã luôn, tức là khi chúng được đưa vào, không gắn với bất cứ nước khác nào trừ Liên Xô, tất nhiên. Theo ý nghĩa này, nó đã là một vấn đề dân tộc. Nông nghiệp tư nhân đã chắc chắn ảnh hưởng đến tinh thần kinh doanh của người Ba Lan, mà chúng ta đã có thể quan sát thấy sau khi chuyển đổi. Một đặc trưng độc nhất khác đã là thái độ của Gomulka đối với Liên Xô, hay nói cách khác, thực tế là sau năm 1956, sự kiểm soát của Liên Xô, của ban lãnh đạo Liên Xô đối với đảng Ba Lan đã không còn mạnh. Gomulka chắc chắn là một người cộng sản quốc gia, và thái độ của ông đối với Liên Xô là quan trọng, đặc biệt về chính sách nông nghiệp. Ông đã bị các đồng chí Liên Xô chỉ trích nhiều lần khi ông phàn nàn rằng họ không thể quản lý công nghiệp nông trang của họ. Họ đã nói, ừ, chúng tôi biết tình hình nông nghiệp của chúng tôi kỹ hơn ông, đồng chí Gomulka ạ. Gomulka có một loại điểm yếu, khiến ông ta hành động chống lại những người trẻ khi đó, chẳng hạn, như ông Michnik và các bạn ông, và nói chung chống lại cái gọi là chủ nghĩa xét lại, và đó đã là nỗi sợ hãi thường trực của ông rằng Moscow có loại mặc cả nào đó với Đức trên đầu chúng tôi. Ông đã không cảm thấy an toàn về biên giới phía tây của chúng tôi. Tôi nhớ một cuộc trò chuyện với Gomulka vào tháng Bảy năm 64 sau cuộc viếng thăm của Adzubej (tên không rõ) ở Đức, nơi ông ta tuyên bố rằng chỉ có hai quốc gia ở châu Âu thực sự biết làm thế nào để khóc, người Nga và người Đức, và khi ông đã nói rất nhiều về tình hữu nghị Nga-Đức. Tôi tình cờ nói chuyện với Gomulka tại thời điểm đó, và những gì ông nói đã là ... phải, ông đã chỉ trích bài phát biểu Adzubej và ông nói, "Thế đấy, họ đã bán rẻ chúng ta suốt khoảng hai trăm năm. Anh có nghĩ rằng không còn nữa những người muốn có một sự ngã giá khác?" Và ông nói thêm: "Tôi cứ lặp đi lặp lại rằng ở
Moderator:
Michael D. Kennedy, Phó Giáo sư Xã hội học, Đại họcMichigan
Michael D. Kennedy, Phó Giáo sư Xã hội học, Đại học
Tôi nghĩ tôi bắt đầu thấy rất hạnh
phúc rằng tôi đã không tham gia Bàn Tròn, một phần vì tôi nhận ra rằng mình sẽ
không bao giờ là một nhà thương thuyết giỏi nếu sự kiểm soát thời gian của tôi
là bất kỳ dấu hiệu nào về khả năng của tôi để có được những gì mà các chúa của
tôi bảo tôi làm. Nhưng trong trường hợp này, tôi vui. Trong mọi trường hợp, tôi
vui vì chúng ta không phải là nô lệ của thời gian nhưng chúng ta, đáng tiếc, có
một số ràng buộc. Diễn giả cuối cùng của chúng ta tối nay là Wieslaw
Chrzanowski. Giáo sư Chrzanowski xuất chúng bởi một sự nghiệp đối lập lâu dài
và nhất quán đối với sự cai trị cộng sản. Sau khi phục vụ trong kháng chiến chống
phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai, Giáo sư Chrzanowski học luật tại Đại
học Jagiellonian, Đại học Warsaw và Trường Kinh tế Warsaw. Ông đã bị bắt năm
1948 và bị kết án tám năm tù vì đã tham gia Liên minh Thanh niên Thiên chúa
giáo. Ông đã thành lập Câu lạc bộ Thảo luận Công Giáo Start năm 1957, năm tôi
sinh, và đã là một thành viên của Ủy ban Thông tin của Đức Hồng Y Stefan
Wyszynski từ năm 1965. Trong những năm 1980, Giáo sư Chrzanowski đã phục vụ với
tư cách cố vấn của Đoàn kết và thành viên của Hội đồng tư vấn xã hội của Đức Hồng
Y Józef Glemp. Ông là một trong những người sáng lập của Liên minh Thiên Chúa
giáo Quốc gia vào năm 1989, và từng là chủ tịch của nó cho đến năm 1994. Giáo
sư Chrzanowski đã là Bộ trưởng Bộ Tư pháp trong năm 1991, Chủ tịch Hạ viện
1991-1993, và Thượng nghị sĩ từ năm 1997. Thưa quý vị, Wieslaw Chrzanowski.
Wieslaw Chrzanowski, Giáo sư Luật
tại Đại học Công giáo Lublin, nhà hoạt động Đoàn kết, nguyên thành viên của Hạ
viện, Chủ tịch Liên minh Thiên Chúa giáo Quốc gia (1989-1994)
Ông Chủ tịch, quý ông và quý bà
kính mến, trong số các khách đến từ Ba Lan, những người cách đây mười năm đã
tham gia vào đời sống công cộng, tôi không nằm trong số những người ngồi ở Bàn
Tròn, mặc dù tôi đã được mời. Điều này không có nghĩa rằng tôi đã hoàn toàn phản
đối quan niệm, ý tưởng về Bàn Tròn, nhưng vì lý do đó tiếng nói của tôi trong
khuôn khổ của hội nghị này sẽ có lẽ nghe có vẻ hơi khác. Mặt khác, tôi hoàn
toàn phản đối và quan điểm của tôi là tiêu cực khi nói về bất kỳ nỗ lực để xây
dựng một huyền thoại về Bàn Tròn, liên quan đến kỷ niệm lần thứ mười của nó. Lịch
sử nhìn lại từ mười năm chưa phải là lịch sử; nó là lịch sử trong hành động, và
về khía cạnh này, huyền thoại có vai trò riêng của nó để đóng. Hơn nữa, trong
thế giới phương Tây đã quen với các quy tắc dân chủ, việc chấp nhận quan điểm
này, mô hình này, là dễ dàng. Đối mặt với sự thù địch ngày càng tăng của bầu
không khí xã hội, để tránh xung đột và trách nhiệm, phe chính phủ quyết định
ngã giá một thỏa thuận với phe đối lập ngoài nghị viện, vì một đối lập nghị viện
đã không tồn tại, về sự chuyển giao quyền lực được dàn xếp nào đó. Phe đối lập,
lần lượt, đồng ý với điều này bởi vì nó nhận thức được rằng phe chính phủ vẫn
giữ những cách để giải quyết xung đột bằng vũ lực, và nó không muốn mạo hiểm một
cuộc ẩu đả như vậy. Tuy nhiên, tại Ba Lan của những năm 80, tình hình đã khác.
Nó đã gần hơn với tình hình của năm 1918, khi Ba Lan lần đầu tiên trong thế kỷ
XX, sau hơn một trăm một năm bị giam cầm, đã lấy lại được tự do của nó. Tại thời
điểm đó, tại một số phần của đất nước, chính quyền chiếm đóng đàm phán các hiệp
định đầu hàng trong khi ở những nơi khác, đã cần chiến đấu, chẳng hạn như trong
cuộc nổi dậy Wielkopolska hoặc bảo vệ Lvov. Việc chuyển giao quyền lực một cách
hòa bình chắc chắn đã là có lợi hơn. Mười năm trước, phe cộng sản đã gần hơn,
tôi nhấn mạnh rằng đã gần hơn nhưng không giống hệt, với vị trí của những kẻ
chiếm đóng Ba Lan trong thời gian được đề cập hơn là với phía chính phủ trong một
nước dân chủ, mặc dù phe này bao gồm những người Ba Lan. Nó nhận được quyền lực
- đúng đã trước đây lâu rồi - như sự phong ban từ Liên Xô và nó có thể thi hành
quyền lực nhờ có sự ủng hộ của Liên Xô. Các hành động của nhiều thành viên của
phe chính phủ đã được thúc đẩy bởi sự nghiệp ý thức hệ, nhưng chúng đã là sự
nghiệp quốc tế hơn là sự nghiệp Ba Lan. Tuyên bố của Tướng Jaruzelski từ thập
niên 80 minh chứng điều đó. Ông nói: "Chúng ta sẽ bảo vệ chủ nghĩa xã hội
như chúng ta bảo vệ độc lập." Thực ra, mọi chủ nghĩa đế quốc đều tìm sự ủng
hộ trong loại nào đó của ý thức hệ phổ quát. Ngay cả bọn Nazi (Quốc xã) trong
Thế chiến II, trong khi hình thành các đội quân từ các sắc tộc khác nhau ở Tây
Âu, đã xuất bản ấn phẩm elite riêng của nó với tựa đề châu Âu, Quốc gia. Vì thế
để hiểu sự sụp đổ của hệ thống nô dịch hóa này vào năm 1989, trước hết, cần phải
phân tích sự phát triển của các lực lượng xã hội phản kháng và các phương pháp
áp dụng các lực lượng đó. Bàn Tròn có thể được phân loại như một trong các
phương pháp như vậy. Các lực lượng này đã bị gọi nhầm là phe đối lập, và vẫn bị
coi như bất hợp pháp, trong khi phe đối lập là một thành phần không thể thiếu
... chỉ của một hệ thống dân chủ. Sau chiến tranh, những người chống lại hệ thống
áp đặt đã được nhắc tới lần đầu tiên như bọn phản động, và trong các nhà tù
Stalinist, chúng tôi bị phân loại là tù nhân chống nhà nước. Tù nhân chính trị
như một loại đã không tồn tại. Vì vậy, sự chống đối của những ngày này, còn được
gọi là vô thần, là một sự tương đương của các nhà bất đồng chính kiến ở Liên
Xô. Ba mô hình kháng cự của một quốc gia bị giam cầm, mà đã tiến hóa ở Ba Lan
trong thế kỷ XIX và XX, đã bảo tồn giá trị của chúng trong các năm 80. Mô hình nổi dậy (khởi
nghĩa) đã tìm thấy biểu hiện của nó trong lời kêu gọi tổ chức các cuộc biểu
tình tưởng nhớ ngày Công đoàn Đoàn kết bị tước tính hợp pháp, trong lời kêu gọi
của một số nhà lãnh đạo gửi từ trại giam để sử dụng sức mạnh chiến đấu chống lại
chính quyền, và lên kế hoạch bãi công toàn quốc. Theo kịch bản này đã báo hiệu
về sự nghiền nát thô bạo sự đối kháng dân sự bởi các lực lượng an ninh của chế
độ và về chiến thắng của cái gọi là cánh "bê tông" trong đảng cộng sản,
cùng với cảnh sát mật. Tuy nhiên, mô hình phòng thủ chủ động đã là mô hình chiếm ưu thế trong xã hội
và nó bao gồm việc gây áp lực nào đó lên chế độ cầm quyền mỗi ngày, trong mọi
lĩnh vực của đời sống xã hội, và kéo nhiều người nhất có thể để tham gia vào sự
kháng cự này, trong khi tránh sự va chạm trực diện. Đi theo mô hình này cũng đã
là sự phát triển nhanh chóng của báo chí bí mật, được công bố bất hợp pháp,
không có kiểm duyệt, và được ủng hộ bởi các cấu trúc Đoàn kết đã bị tước tính hợp
pháp tại các nơi làm việc. Giáo Hội cũng đã đóng vai trò lớn, thường thông qua
các tuần lễ được tổ chức về văn hóa Kitô giáo, các Thánh Lễ hiến dâng cho tổ quốc
với sự tham dự của nhiều ngàn người, phát triển công tác mục vụ giữa các nông
dân và những người lao động, và vv. Những hành động này chủ yếu do các cha xứ
hướng dẫn. Các bài phát biểu của Đức Hồng Y Glemp thường nghe có vẻ hơi khác,
nhưng trong trường hợp có mối đe dọa đối với các linh mục giáo xứ, các bề trên
của họ đã bảo vệ họ. Và các bề trên đó đã bị các nhà chức trách cộng sản ve
vãn. Tuy vậy, đã có một số thương vong, bao gồm cả cha Popieluszko và một số
thành viên khác của giới giáo sĩ. Trong lĩnh vực này, chúng ta không thể đánh
giá quá cao tầm quan trọng của hai chuyến hành hương của Đức Giáo hoàng John
Paul II tới Ba Lan. Giáo trưởng Ba Lan và Ban Thư ký của Hội đồng Giám mục ủng
hộ mô hình tương tác trực
tiếp với các nhà chức trách nhằm đạt được những nhượng bộ mở rộng biên độ
tự do. Điều này đã dẫn đến, ví dụ, việc khôi phục các quỹ như các định chế
trong hệ thống pháp luật, bao gồm cả nỗ lực thất bại để thành lập Quỹ của Giáo
trưởng để Trợ giúp các Nông dân Riêng lẻ và việc chuẩn bị làm luật hội bởi các
chuyên gia của chính phủ và Giáo Hội mà đã cho phép lập các hiệp hội tự nguyện.
Các nhà chức trách đã sợ việc phục hoạt Công đoàn Đoàn kết vì tính quần chúng của
nó. Trong một thời gian dài, họ đã sợ việc này, vì vậy thay vào đó, họ đã đề
nghị các hiệp hội phân cấp. Các nhà chức trách, cảm nhận thấy sự gia tăng của sự
kháng cự xã hội và sự suy yếu của sự ủng hộ từ phía đông, đã tìm cách để giảm sự
bất an, khêu gợi khả năng hòa giải. Các nỗ lực này bắt đầu với PRON
[Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego], Phong trào Yêu nước Phục sinh Dân tộc,
chỉ mang tính bề ngoài, nhưng sau đó các đối tác cho các cuộc đàm phán cao hơn
đã được tìm kiếm một cách nghiêm túc bên trong hàng ngũ của phe đối lập. Hội đồng
Thống nhất với Tướng Jaruzelski đã là một cách để làm điều đó nhưng nhân vật nổi
tiếng duy nhất từ phe đối lập mà họ đã xoay xở để lôi kéo được đã là luật sư
Sila-Nowicki. Tương tự, nhóm tư vấn tại Hạ viện, gồm vài tá chuyên gia, bất chấp
việc mời nhiều người từ các giới độc lập, hóa ra đã không mang tính đại diện.
Thất bại khác đã là nỗ lực để lập ra một chính phủ liên hiệp bao gồm cả các
thành viên của phe đối lập. Cuối cùng, khi các nhà chức trách nhận ra rằng các
bước nhỏ, giả vờ của họ để lôi kéo một số nhà bất đồng chính kiến, một số người
phản đối vào quỹ đạo quyền lực đã thất bại, và áp lực xã hội đã ngày càng tăng,
- áp lực xã hội không có nghĩa là Đoàn kết hoặc bất cứ thứ gì, mà là một áp lực
của xã hội như một tổng thể - các nhà chức trách đã quyết định thành lập Bàn
Tròn. Ý định của họ đã là cho phép bộ phận nào đó của phe đối lập cùng-cai trị
theo cách hạn chế và được kiểm soát và để tự do hóa hệ thống ở một mức độ nhất
định. Và có lẽ việc chấp nhận tái hợp pháp hóa Đoàn kết đã bị ảnh hưởng bởi sự
suy yếu của cấu trúc của Đoàn kết. Có một số dấu hiệu, một số tài liệu chứng
minh rằng đã có những đánh giá như vậy về tình hình, không chỉ ở bên chính quyền,
mà cả giữa các giới đối lập nữa. (Chuyển băng)... Việc khởi động sáng kiến mới
này đã cho các nhà chức trách một cơ hội để chọn trước các thành viên đối lập
thích hợp để trở thành đối tác trong các cuộc đàm phán. Chính thức mà nói, đối
tác chính đã là Walesa, lãnh đạo huyền thoại của Công đoàn Đoàn kết, và những
người được ông ta chỉ định. Nhưng thực sự trong những ngày đó các lựa chọn đã
được các ông Geremek và Mazowiecki chọn cho Walesa. Ở một mức độ lớn, họ đã muốn
các đối tác thuộc dòng cánh tả, thường là các đồng chí trước đây trong đảng hay
người Công giáo từ giới mà trước đây đã đưa ra nhượng bộ để hoạt động chính thức.
Phe chính phủ đã không thể luôn hiểu rất kỹ các đối tác tương lai này. Ví dụ tốt
nhất cho điểm này là họ đã cấm sự tham gia của Ông Michnik ở đây và ông Kuron
lâu đến thế nào. Về phía đối lập, việc tham gia vào các cuộc đàm phán đã được
thúc đẩy bởi triển vọng mở rộng rõ ràng biên độ tự do, bởi sự phục hồi tính hợp
pháp của Đoàn kết, và bởi việc ngăn ngừa loại va chạm trực diện, trước làn sóng
ngày càng tăng của các cuộc biểu tình, trong tình hình khi khả năng tổ chức và
kỹ thuật của bộ máy đàn áp của chế độ vẫn còn đáng kể. Sự hăm dọa về sự can thiệp
có thể của Liên Xô cũng đã có tầm quan trọng nào đó bởi vì phía đối lập đã ít
quen thuộc với các khả năng can thiệp của hàng xóm phía Đông của chúng tôi đã bị
xói mòn như thế nào. Cuối cùng, đối với phe đối lập cánh tả, mà là một thuật ngữ
hơi bị đơn giản hóa, thì đó là một cơ hội để loại bỏ hoặc để hạn chế ảnh hưởng
của cánh hữu của phe đối lập, phe đối lập bất hợp pháp, ý tôi muốn nói. Đã có
những sự e sợ rằng một khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ, vũ đài chính trị của
chúng ta sẽ bị chi phối bởi các yếu tố dân tộc chủ nghĩa và dân chủ thiên chúa
giáo. Những e sợ như vậy, không có căn cứ như đã hóa ra, nói chung đã được bày
tỏ trong các năm 80 trong Krytyka, tờ báo ngầm chủ yếu của phe đối lập cánh tả.
Trong việc thiết lập các cuộc đàm phán Bàn Tròn, Giáo Hội đã đóng một vai trò
quan trọng, đặc biệt là Đức Giám mục Orszulik, hiện diện tại đây. Giáo Hội tin
rằng, để duy trì hòa bình trong xã hội, một sự rút lui khỏi cái được gọi là chủ
nghĩa xã hội hiện thực nên theo từng giai đoạn. Bây giờ, là thời gian để bày tỏ
ý kiến của tôi về những gì đã có thể xảy ra giả như đã không có Bàn Tròn. Hãy để
tôi nhấn mạnh rằng đây là một ý kiến ex post facto [sau khi sự việc đã xảy ra],
nhìn từ triển vọng hiện tại của chúng tôi, mà những người đã tham gia các cuộc
đàm phán đó đã không thể có, và khi dính líu đến chính trị, người ta không được
gây nguy hiểm ... không được đánh bạc. Ý kiến về vấn đề này sẽ ảnh hưởng mạnh mẽ
như thế nào đến việc chúng ta đánh giá ra sao về quan trọng của Bàn Tròn. Tôi
không có ý nói về sự đánh giá những người tham gia mà là việc đánh giá ý nghĩa
của Bàn Tròn. Phi lý để cho rằng chúng
ta đã có thể phải đối mặt với nội chiến. Trong tình huống khi sự can thiệp từ
phương Đông đã là ảo tưởng rồi, và các tướng lĩnh đã nhận thức được về điều đó,
quân đội sẽ đứng về phía dân tộc. Ngay cả trong năm 1981, các bộ chính trị của
đảng cộng sản Ba Lan và Liên Xô là không chắc chắn về lòng trung thành của quân
đội Ba Lan. Có dấu vết của việc này trong các nghị định thư của các bộ chính trị,
mà chúng tôi đã có thể nhìn thấy một năm rưỡi trước đây ở Jachanka, tại một hội
nghị thú vị khác nơi Nguyên soái Kulikov gặp Tướng Jaruzelski, ông Mazowiecki,
ông Pipes, và ông Brzezinski. Tôi cũng đã có cơ hội tham gia hội nghị đó. Thế
nhưng mấy tháng sau Bàn Tròn, cùng với sự sụp đổ của Bức tường Berlin, chế độ cộng
sản khác ở trung Âu, trừ Romania, đã sụp đổ một cách hòa bình. Bàn Tròn đã
không gây ra sự thối rữa trong cấu trúc đế quốc của Liên Xô; đúng hơn nó đã là
hệ quả của sự thối rữa đó. Nó đã không phải là cái điềm báo trước sự sụp đổ của
chủ nghĩa cộng sản như một hệ thống kinh tế xã hội. Sự kết thúc của hệ thống đã
được chính phủ của Thủ tướng Rakowski cảm nhận thấy, chính phủ đã tiến hành các
bước theo một hướng mới. Tuy nhiên, nó đã làm tăng tốc, đã tăng tốc chỉ vài
tháng sự thay đổi đội gác quyền lực ở Ba Lan, và nó đã ảnh hưởng đáng kể nhưng
không quyết định đến cách thức chuyển giao quyền lực. Mặt khác, Bàn Tròn đã tạo
ra lợi thế có thể đo lường được, mặc dù tại thời điểm đó không có thể dự đoán
được hoàn toàn, cho các đối tác tham gia. Đối với những người cầm quyền trong
những ngày đó, các kết quả của cuộc bầu cử năm 1989 đã gây sửng sốt. Khi ấy,
trong số hạn ngạch một phần ba, chẳng ứng cử viên duy nhất nào của chế độ đã
trúng cử. Đó là cách thái độ của xã hội Ba Lan, được tạo ra bởi các chính sách
phòng thủ chủ động, đã tạo ra kết quả. Đó là lý do vì sao đa số hai phần ba ở Hạ
viện, được bảo đảm bởi các thỏa thuận Bàn Tròn, đã thất bại. Trong bầu không
khí này, các đảng tay sai đã đánh bạo chống lại bá quyền của đảng cộng sản và
chính phủ Mazowiecki đã được tạo ra, trong khi Tướng Jaruzelski đã không cố gắng
sử dụng điều khoản hiến pháp, được Bàn Tròn bảo đảm, cho phép tổng thống giải
tán quốc hội với bất kỳ cớ gì. Một điều khoản như vậy đã tồn tại cho đến thời
điểm khi Hiến pháp Nhỏ được thông qua. Hơn thế nữa, ít hơn một năm rưỡi sau,
Jaruzelski đã từ bỏ chức vụ tổng thống, mặc dù ông đã được bảo đảm một nhiệm kỳ
năm năm. Vì những lý do đó, thời đại của chủ nghĩa xã hội hiện thực, trong công
luận, đã kết thúc vào ngày 04 tháng 6, vào ngày bầu cử. Và ngày thỏa thuận Bàn
Tròn đã thực sự không được xã hội quan sát. Tôi thực sự đã nhận ra điều đó nhờ
Đại học Michigan Chile
Moderator:
Michael D. Kennedy, Phó Giáo sư Xã hội học, Đại họcMichigan
Michael D. Kennedy, Phó Giáo sư Xã hội học, Đại học
Ba quý ông này đã cung cấp cho
chúng ta những đánh giá rất quan trọng và rất khác nhau về vị trí của các cuộc
đàm phán Bàn Tròn trong lịch sử Ba Lan và thế giới. Đây là như chúng tôi dự định.
Tôi rất vinh dự đã có thể ngồi trên sân khấu với họ. Tôi hài lòng hơn nữa rằng
chúng tôi sẽ có thể đưa cả các bài thuyết trình này cũng như tất cả các thảo luận
tiếp theo trong hội nghị này vào một kho lưu trữ sẽ được dành riêng cho việc thảo
luận về tầm quan trọng và các hệ quả của Bàn Tròn Ba Lan. Tất nhiên, có, thậm
chí có nhiều cách diễn giải về Bàn Tròn và chúng tôi đã sắp xếp hội nghị này,
sao cho ít nhất một số trong những đánh giá thêm đó có thể được lắng nghe.
Chúng tôi đã mời một nhóm quý ông quý bà rất xuất chúng những người sẽ góp phần
đáng kể vào sự hiểu biết của chúng ta về thời kỳ đó không chỉ ở Ba Lan mà còn ở
Hungary và phần còn lại của Đông Trung Âu, Trung Quốc, và ở Cuba, và trong quan
hệ Mỹ Cuba. Tóm lại, tối nay chỉ là khởi đầu.
Vì chỉ là một sự khởi đầu, tôi
mời tất cả các bạn trở lại vào Thứ bảy, khi chúng ta xem xét Bàn Tròn, nói
chung, một lần nữa. Và lưu ý, tuy nhiên, về những bài học mà chúng ta đã học được
từ chính hội nghị. Tôi rất tiếc phải nói rằng vì lý do khác nhau, Thủ tướng
Tadeusz Mazowiecki sẽ không thể tham gia cuộc họp đó. Tham gia với Tổng thống
Kwasniewski và Đức Giám mục Orszulik sẽ là Adam Michnik, Lech Kaczynski, và
Grazyna Staniszewska.
Đăng ký cho phần học thuật của
hội nghị, tôi có thể nói, phần học thuật sâu hơn của hội nghị vào Thứ năm và Thứ
sáu, đã đầy mất rồi, tôi xin lỗi để nói, và tôi vui mừng để nói, cho thấy sự
quan tâm thật đáng kể. Đối với những người trong số các bạn những người đã đăng
ký cho Thứ năm và Thứ sáu, chúng tôi mời các bạn trở lại vào ngày mai để xem
xét hoàn cảnh, những sự bất ngờ, và các hệ quả của các cuộc đàm phán Bàn Tròn
năm 1989. Chúng tôi sẽ gặp các bạn còn lại vào thứ Bảy.
Tôi có thể tưởng tượng không có
cách nào hay để kết thúc cuộc thảo luận tối nay hơn là bằng cách yêu cầu tất cả
chúng ta trở lại trang đầu tiên của chương trình. Tôi muốn kết thúc phiên khai
mạc này bằng cách đọc một phần của phước lành mà Đức Giáo Hoàng John Paul II đã
ban cho tất cả chúng ta những người tham gia hội nghị này. Quốc vụ khanh của
Ngài đã viết:
"Đức Thánh Cha hy vọng rằng
sự suy ngẫm được đào luyện này về các khía cạnh tinh thần, văn hóa và chính trị
của quá trình chuyển đổi hòa bình của Ba Lan dân chủ sẽ làm nổi bật nền tảng cuối
cùng của chúng trong một mệnh lệnh đạo đức phát sinh từ tầm nhìn về phẩm giá vốn
có của con người và thiên hướng siêu việt của con người đến tự do trong việc
theo đuổi chân lý. Ngài tin tưởng rằng công việc của Hội nghị sẽ kêu gọi sự chú
ý cần thiết đến tính ưu việt của sự đối thoại kiên nhẫn hơn tất cả các hình thức
bạo lực trong giải quyết xung đột và xây dựng một trật tự xã hội công bằng và
nhân đạo."
Đấy cũng là hy vọng của chúng
ta nữa. Cảm ơn sự chú ý của các bạn tối nay. Tôi muốn cảm ơn tất cả những người
đóng góp cho chương trình tối nay. Cảm ơn các bạn rất nhiều và tôi chúc tất cả
các bạn một đêm ngon giấc. Dziekuje Bardzo, milego wieczoru. (Dịch: Cảm ơn rất
nhiều. Chúc buổi tối tốt lành).
/ Hết Phần 1/
[1]Cũng
có thể hiểu là [công đoàn] Đoàn kết (?). Trong bản dịch này solidarnosc
(solidarity), với chữ s thường, được dịch là hiệp thông (đoàn kết) với tư cách
là một tư tưởng trong Kitô giáo; và Solidarnosc (Solidarity), với chữ S hoa,
thường được dịch là Đoàn kết với tư cách là một phong trào đối lập ở Ba Lan có
xuất xứ từ Nghiệp đoàn Đoàn kết [trừ 3 lần trong đoạn trích này].
[2]
Cuốn Między
panem a plebanem (Giữa bạn và linh mục) của
Adam Michnik, Józef Tischner và Jacek Żakowski.
[3]
Albin Siwak (1933-) ủy viên Bộ Chính trị đảng Cộng sản Ban Lan trong các năm
1980, thuộc phe cứng rắn kiên quyết chống lại Công đoàn Đoàn kết.
[4]
Jery Urban (1933-) nhà báo, đã từng bị chính quyền cộng sản cấm hoạt động sau
1957. Từ tháng 8-1981 đến tháng 4-1989 Urban đã là người phát ngôn của Chính phủ
và đã tham gia Bàn Tròn.
[5]
Việc đứng liên danh trên cùng một danh sách bầu cử với những người khét tiếng
như Siwak và Urban có thể không hay ngay cả trong bầu cử nửa tự do như vậy.
[6]
Kádár János (1912-1989), tổng bí thư đảng cộng sản Hungary từ 1956 đến khi về hưu năm
1988.
[7]
Leopold Okulicki (1898-1946) tướng Quân đội Ba Lan chiến đấu chống phát xít sau
đó bị an ninh Soviet bắt, bỏ tù và giết.
[8]
Làng Madalelka gần Warsava là nơi đã diễn ra các cuộc gặp không chính thức chuẩn
bị cho Bàn Tròn Ba Lan và các cuộc họp không chính thức khi Bàn Tròn gặp trắc
trở.
[9]
Władysław Gomułka (1905-1982), đảng viên Đảng Cộng sản Ba Lan từ
1926; Bí thư thứ nhất Đảng Đảng Lao động Ba Lan (1943-1948); Bí thư thứ nhất Công nhân Thống nhất Ba Lan
(1956-1970).
[10]
Bolesław Bierut (1892-1956), Chủ tịch Hội đồng Nhân dân (1944-1947); Chủ tịch Cộng
hòa Ba Lan (1947-1952); Tổng bí thư của Đảng Công nhân Thống nhất Ba Lan
(1948-1956); chết bí ẩn tại Moscow.
[11]
Mieczysław Moczar (1913-1986) đảng viên
đảng cộng sản Ba Lan theo cánh cực đoan dân tộc. Hoạt động du kích chống phát
xít nên trong các năm 1960 ông đứng đầu phe “du kích” trong đảng. Bộ trưởng Bộ
nội vụ (1964-1968) tướng Moczar khét tiếng vì vụ đàn áp sinh viên tháng 3-1968
mang nặng tính bài Do Thái dẫn đến làn sóng di tản của nhiều người Ba Lan gốc
Do thái. Ủy viên BCHTW (1965-1981), ủy viên BCT (1970-1971 và 1980-1981).
[12]
Leszek Kołakowski (1927-2009) triết gia Ba Lan. Đảng viên Đảng Công nhân Thống
nhất Ba Lan từ 1947. Năm 1957, một năm sau vụ Tháng mười Ba Lan 1956 ông viết 4
bài phê phán gáo điều Soviet-Marxist. Ông mất việc làm, bị đuổi ra khỏi đảng. Từ
1968 ông dạy ở nhiều Đại học nước ngoài. Các công trình của ông bị cấm ở Ba Lan
nhưng vẫn được in bí mật và đã có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của phe đối lập.
[13]
Thư ngỏ gửi Đảng được viết năm 1964. Cả Kuron và Modzelewski đều là đảng viên cộng sản, sau
thư ngỏ bị đuổi ra khỏi đảng, năm 1965 bị bắt. Hai ông đã lập ra Ủy Ban Bảo vệ
Công nhân (KOR).
--------------
/ BVB post lên trang từ nguyên bản E.Mail của TS.Nguyễn Quang A và TS.Tô Văn Trường)
(Còn tiếp)
Một bàn tròn cho Việt Nam lúc này là giải pháp tốt đẹp nhất, để tránh bùng phát bạo lực đổ máu đau thương thêm nữa cho dân tộc đã chịu tổn thất lớn lao qua mấy cuộc chiến tàn khốc nửa cuối thế kỷ XX.
Trả lờiXóaChủ nghĩa cộng sản phản khoa học - lá chắn lạc hậu cho những kẻ thối tha mục rữa đang làm VN ngày càng tụt hậu, chia rẽ, mất dần lợi thế được loài người văn minh ủng hộ trong cuộc đương đầu với nhà cầm quyền bành trướng phương Bắc. Lãnh đạo ĐCSVN cần sớm tỉnh táo nhận ra con đường tất yếu, tránh hậu họa chẳng tốt đẹp cho bản thân và con cháu