Nói thẳng thì sợ GS Châu buồn

* TRƯƠNG NHÂN TUẤN

      GS Ngô Bảo Châu nói như vầy trên BBC: "Vì cái chúng ta cần là một xã hội công bằng, phồn thịnh và một cuộc sống cộng đồng gắn bó, nên người lãnh đạo mà chúng ta muốn là một người cổ suý cho nhà nước pháp quyền, kinh tế thị trường và xã hội dân sự".

Tôi nghĩ là có một số "khái niệm" trong phát biểu này cần phải làm sáng tỏ. Nếu không sẽ dễ lâm vào trường hợp nhặp nhằng về khái niệm, dễ gây ngộ nhận.

1/ Về khái niệm "xã hội công bằng".

Xã hội công bằng đã là khẩu hiệu tranh đấu của "giai cấp người vô sản", những người trang bị tư tưởng Mác, từ thế kỷ 19, ở các nước Châu Âu. Ngọn cờ của phong trào cộng sản thế giới được dựng trên nền tảng "công bằng xã hội". Theo những người vô sản, xây dựng một xã hội "công bằng" là xây dựng một xã hội trong đó không có cảnh người bóc lột người. Việc xây dựng một "xã hội công bằng" của phong trào cộng sản đã thất bại. Điều này đưa tới sự sụp đổ của LX và khối XHCN. Từ kinh nghiệm của sự thất bại này người ta nói rằng việc xây dựng "xã hội công bằng" là một "ảo tưởng" (utopique).

Nếu "xã hội công bằng" của GS Châu muốn xây dựng là xã hội này thì sự "phồn thịnh" cũng trở thành ảo tưởng.

Ở các xứ có nền "kinh tế" vận hành theo nhu cầu của "thị trường", người ta không xây dựng một "xã hội công bằng" (trở thành xã hội cào bằng như VN), mà người ta xây dựng một xã hội sao cho mọi thành viên trong xã hội đều được bình đẳng về quyền.

Chắc GS Châu phải nhớ, điều đầu tiên trong bản Tuyên ngôn Phổ cập về Nhân quyền (1948) là nói về sự tự do và bình đẳng về quyền và về nhân vị của mỗi con người : "Tous les êtres humains naissent libres et égaux en dignité et en droits".

VN đã nhìn nhận và ký bản Tuyên ngôn này. Việc cần làm, những người (có uy tín) như GS Châu, là khích lệ lãnh đạo CSVN tôn trọng những điều mình đã cam kết trước quốc tế. Tức là xây dựng một xã hội mà mọi thành tố trong đó trước hết được tự do, sau đó được bình đẳng về "quyền" (hay công bằng về cơ hội) và về "nhân vị".

GS Châu suy nghĩa lại, mình đâu cần (phải nhọc sức) xây dựng một "xã hội công bằng" chi nữa ? Vì nó là "ảo tưởng". Vì nó mà xã hội VN đã bị cào bằng mấy lượt.

2/Về "nhà nước pháp quyền". 

Tôi không biết cái gọi là "nhà nước pháp quyền" mà GS Châu nói ở đây là nhà nước gì ? Nó tương đương với nhà nước gọi là "état de droit" (hay "rule of law") ở các xứ khác hay không ?

Nếu đúng là như vậy, "état de droit", thì ta không thể gọi nó là "nhà nước pháp quyền" được. GS Châu thử nhìn qua các nước khác (có cùng gốc ngữ học như VN) như TQ, Đài Loan Nhật, Đại Hàn... họ sử dụng "nhà nước pháp trị".

Nếu không, GS Châu thử nói rõ, chữ "quyền" trong "nhà nước pháp quyền" lấy từ đâu ? "Pouvoir" ? "doit" ? "juridiction" ? Tôi viết tiếng Pháp cho khỏi "lạc tông" vì GS Châu được đào tạo từ trường Pháp. Tất cả các "thuật ngữ" mà tôi liệt kê đều dịch sang tiếng Việt là "quyền", mà ý nghĩa (lãnh vực luật học hay chính trị) của các thuật từ này hoàn toàn khác nhau.

Một thuật ngữ chuyên môn, chính xác, chỉ cho một mô hình tổ chức nhà nước "état de droit" không thể chuyển ngữ (sang tiếng Việt) bằng một từ "bất định" là "nhà nước pháp quyền". Bất định vì ở VN người ta giải thích rất tự tiện, lúc là chữ "quyền" của "quyền - droit của dân", lúc lại là "quyền lực - pouvoir của nhà nước", lúc thì là "nhà nước của quyền - droit".

Nếu ý kiến của GS Châu, "nhà nước pháp quyền", là tương đương với "état de droit", thì tôi nghĩ GS Châu cần có đôi lời giải thích về ngữ học trước.

Còn nếu "nhà nước pháp quyền" theo ý nghĩa của VN hiện nay, thì đến từ ý kiến của ông Đỗ Mười. Mà nguyên thủy là do ông Hồ (trong bài vè Việt Nam yêu cầu ca, 1919) "Bảy xin hiến pháp ban hành; Trăm điều phải có thần linh pháp quyền".

"Pháp quyền" ở đây có ý nghĩa của "juridiction". Nguyên ý từ bản "Revendications du peuple Annamite" : "Remplacement du régime des décrets par les régimes des lois." Có nghĩa là "thay thế chế độ pháp lệnh bằng chế độ luật lệ".

Vì vậy "nhà nước pháp quyền" ở đây không mang ý nghĩa phổ cập của "état de droit".

"Etat de droit", như GS Châu cũng biết, được định nghĩa là "un système institutionnel dans lequel la puissance publique est soumise au droit", tạm dịch: "nhà nước pháp trị là một hệ thống định chế mà trong đó quyền lực nhà nước phải tuân theo luật lệ. 

Thì trong "nhà nước pháp quyền" của VN, đảng CSVN nắm mọi quyền lực nhà nước nhưng lại đứng trên (hay đứng ngoài) pháp luật. Tức là trong hệ thống nhà nước này, người nắm quyền lực thì không chịu trách nhiệm (trước pháp luật) về hành vi mình đã gây ra. Biết bao nhiêu công trình kinh tê, xã hội, công trường xây dựng... bị thất bại, đem lại nợ nần cho dân hàng chục tỉ đô la. Nhưng rốt cục lại thì không ai chịu trách nhiệm các vụ thất bại này hết. Mọi việc cứ đổ thừa cho "cơ chế" là ổn thỏa hết.

Một hệ thống quyền lực như thế thì làm sao tránh khỏi (quốc nạn) tham nhũng?

3/ Về "kinh tế thị trường"

 GS Châu cũng biết, những vận hành của kinh tế quyết định thể chế chính trị. Qui ước và thực tế xưa nay là như vậy.

Một nền kinh tế lấy "quốc doanh chủ đạo" thì chỉ có thể là "kinh tế XHCN". Một nền "kinh tế" có sự can thiệp của nhà nước tự nó đã mang tính XHCN rồi.

Muốn giữ vững quyền lực đảng CSVN mọi cách phải giữ cái đuôi "định hướng XHCN".

Vì vậy, ý kiến về nền "kinh tế thị trường" của GS Châu chỉ có thể trở thành hiện thực khi cái đuôi XHCN được cắt đi. Mà điều này chỉ có thể khi VN dân chủ hóa chế độ.

4/ Nói thẳng thì sợ GS Châu buồn. Nhưng không nói thì e rằng nhiều người lại lấy lời "vàng ngọc" của GS làm châm ngôn. Điều này xảy ra thì đất nước càng trầm luân trong vòng độc tài đảng trị. Nên phái nói ra. Hy vọng không làm phiền lòng.

(Trương Nhân Tuấn’s FB)

-------------