Tháng 8 vừa qua nhân về quê làm đám giỗ, tôi sang Kiến Xương thăm quê ông Nguyễn Hữu Đang. Quê ông ở thôn Trà Vi, xã Vũ Công, cách nhà tôi gần bốn chục cây số.
Chiều Thu se lạnh. Những cánh diều chao nghiêng giữa trời xanh ngắt. Con đường nhựa phẳng phiu chạy giữa đồng lúa đang vào độ chín. Xa xa thấp thoáng mấy tháp chuông nhà thờ.
Có một câu chuyện, một thời gian dài người ta cố tình lờ đi là kỳ tích dựng Lễ đài độc lập của ông Nguyễn Hữu Đang.
Cái chái bếp nơi ông ở, có lần nhà văn Phùng Quán tới thăm, kể rằng, chỉ khoảng 5 mét vuông, nhằng nhịt giây nhợ, mái chạm đầu nên lúc nào cũng phải ở tư thế lom khom. Cách cái bếp tập thể một bức vách trát bùn ngào với rơm, khói bếp lùa sang, làm mắt ông cay xè, ông tự an ủi bởi thỉnh thoảng được ngửi mùi mỡ rán cũng đỡ thèm! Cái gường không có chân, kê bằng gạch vỡ, bàn ăn là đít cái thùng tôn gánh nước người ta vứt bỏ, ghế ngồi là cái lu sành vỡ lật ngược, ông gọi là đôn sứ, cái bàn viết mối mọt ăn hết hai chân, phải treo một đầu lên vách, ông dẫn lời Trang Tử: “Một cái bàn có bốn chân là một cái bàn. Một cái bàn có hai chân là một con người!”
Chiều Thu se lạnh. Những cánh diều chao nghiêng giữa trời xanh ngắt. Con đường nhựa phẳng phiu chạy giữa đồng lúa đang vào độ chín. Xa xa thấp thoáng mấy tháp chuông nhà thờ.
Tôi bỗng nhớ những câu thơ cháy lòng của ông Nguyễn Hữu Đang: “Anh đến nhân gian lạc bến bờ. Tìm sông lưu lạc núi bơ vơ ! Biết chăng sầu oán vì tâm thức! Máu đẫm tay người dệt phím tơ! Bước chân lịch sử đi không vội ! Tơ nhện thiên đường dệt ước mơ!”…
Ông Nguyễn Hữu Đang
Quê tôi không phải đất địa linh nhân kiệt, nhưng đã sinh ra những con người như cụ Thượng thư Lương Quy Chính, Tướng Trần Độ, nhà báo Nguyễn Hữu Đang… những bậc tài đức đáng kính trọng. Nhưng tôi cũng băn khoăn tự hỏi, phài chăng quê mình đất bạc, nên các bậc tài danh ấy số phận quá truân chuyên? Cuộc đời của Thượng thư Lương Quy Chính, của Tướng Trần Độ, và đặc biệt nhà báo Nguyễn Hữu Đang nói lên điều đó.
Nguyễn Hữu Đang sinh năm 1913 trong một gia đình trí thức. Vì tham gia Hội sinh viên, thuộc Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội, nên năm 17 tuổi đã bị thực dân Pháp bắt giam, đưa ra tòa xét xử. Được thả vì còn vị thành niên, ông lên Hà Nội học trường Cao đằng sư phạm, vừa tốt nghiệp dấn thân ngay vào con đường cách mạng. Ông là thành viên chủ chốt trong phong trảo Mặt trận dân chủ Đông Dương, làm biên tập viên báo Thời Báo, Ngày Mới, Tin Tức, là bạn bè chí cốt với các ông Võ Nguyên Giáp, Phạm Văn Đồng, Trần Huy Liệu, Phan Thanh, Nguyễn Văn Tố. Khi đảng công sản rút vào hoạt động bí mật, ông được phân công ra công khai, vận động trí thưc, lo tài chính cho đảng. Các nhà tư sản ngày ấy sẵn sàng đưa tiền,vàng cho Nguyễn Hữu Đang, không cần bất kỳ một thứ chứng từ nào, người ta tin ông là một người trung thực,và biết tiền bạc của mình được sử dụng đúng mục đich.
Tháng 8-1945, Nguyễn Hữu Đang được Đại hội Quốc dân ở Tân Trào bầu làm thành viên Uỷ ban dân tộc khởi nghĩa, đó là Chính phủ cách mạng lâm thời của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa.
Có một câu chuyện, một thời gian dài người ta cố tình lờ đi là kỳ tích dựng Lễ đài độc lập của ông Nguyễn Hữu Đang. Chuyện kể rằng, chiều 28-8-1945, ông Nguyễn Văn Tố dẫn Nguyễn Hữu Đang vào gặp Hồ Chủ tịch, nhận nhiệm vụ Trường ban Tổ chức ngày Lễ độc lập 2-9 và dựng Lễ đài. Thời gian chỉ còn đúng 48 tiếng đồng hồ, trong tay không có bất kỳ một thứ vật liệu nào. Ông Nguyễn Hữu Đang nói thật với Hồ Chủ tịch. Hồ Chủ tịch nói với ông: “Có khó thì mới cần đến chú!”
Chỉ một câu nói ấy, đã thôi thúc Nguyễn Hữu Đang lao vào công việc, và nhờ uy tín của ông, dân Hà Nội đã đóng góp tài năng, trí tuệ, sức người sức của, dưng lên Lễ đài Độc Lập sừng sững giữa vưởn hoa Ba Đình, Hà Nội, nơi Hồ Chủ tịch đọc bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, ngày 2-9-1945.
Sau cách mang tháng 8, ông Nguyễn Hữu Đang lảm Thứ trưởng Bộ Thanh niên và nhiều chức vụ khác. Năm 1956 ông biên tập báo Nhân Văn, bị khép vào nhóm Nhân văn giai phẩm, ngày 21-1-1960, ông bị đưa ra tòa với tội danh làm gián điệp, bị phạt 15 năm tù, biệt giam ở Hà Giang.
Suốt 15 năm tù, ông Nguyễn Hữu Đang không được tiếp xúc với người thân, không hề biết có cuộc chiến tranh chống Mỹ, ông còn sống mà như đã chết, bị tách ra khỏi thế giới loài người!
Năm 1974, Nguyễn Hữu Đang mãn hạn tù, tuổi 62, tóc râu bạc phơ, thơ thẩn như lạc vào cõi lạ.
Gót nhọc men về thung cũ
Quỳ dưới chân quê
Trăm sự cúi đầu
Xin quê rộng lượng
Chút thổ phần bò xéo dưới chân
Những câu của nhà thơ Phùng Cung đã khắc họa ngày trở về của Nguyễn Hữu Đang như thế.
Ông trở về nơi ông sinh ra, làng Trà Vi, xã Vũ Công, huyện Kiến Xương, Thái Bình. Dù có anh em họ mạc, nhưng ông không muốn làm phiền họ. Lúc đầu ông ở trại nuôi lợn của hợp tác xã, sau về tá túc ở chái bếp khu tập thể giáo viên thôn Trà Vi.
Cái chái bếp nơi ông ở, có lần nhà văn Phùng Quán tới thăm, kể rằng, chỉ khoảng 5 mét vuông, nhằng nhịt giây nhợ, mái chạm đầu nên lúc nào cũng phải ở tư thế lom khom. Cách cái bếp tập thể một bức vách trát bùn ngào với rơm, khói bếp lùa sang, làm mắt ông cay xè, ông tự an ủi bởi thỉnh thoảng được ngửi mùi mỡ rán cũng đỡ thèm! Cái gường không có chân, kê bằng gạch vỡ, bàn ăn là đít cái thùng tôn gánh nước người ta vứt bỏ, ghế ngồi là cái lu sành vỡ lật ngược, ông gọi là đôn sứ, cái bàn viết mối mọt ăn hết hai chân, phải treo một đầu lên vách, ông dẫn lời Trang Tử: “Một cái bàn có bốn chân là một cái bàn. Một cái bàn có hai chân là một con người!” Hơn hai mươi năm ông sống nhờ cóc, nhái, rắn chuột. Ông lượm những vỏ bao thuốc lả đổi cho trẻ chăn trâu lấy cóc nhái làm món ăn. Ông lấy nắp hộp dầu cù là xâu lại, làm cái lục lạc đeo ở hai mắt cá chân, mỗi bước đi nó phát ra tiếng lách cách, để cảm thấy mình còn hiện diện trên trái đất này, và bớt cô đơn! Ông sợ lúc chết phiền người khác, nên dọn sẵn một hố đất đười gốc bụi tre, cách chái bếp không xa, để có thể bò ra đó mà chết.
Khi ông còn ở tù đã đành, lúc ông đã ra tù, và nhiều người đã biết ông bị oan trái mà vẫn bỏ rơi ông. Những người bạn chí cốt ngày xưa, ông lo cho từng bộ quần áo, từng tập vở cây bút, không một lần ghé thăm. Tồ Hữu, Nguyễn Đình Thi, Tô Hoài dành cho ông những lời bịa đặt. Những bài bào vu khống đăng nhan nhản. Ông nhẫn nhục sống và viết, không oán ai nửa lời, cái nhân cách mới tuyệt vời làm sao!
Anh đến nhân gian lạc bến bờ
Tìm sông lưu lạc núi bơ vơ
Bước chân lịch sử đi không vội
Tơ nhện thiên đường dệt ước mơ!
Tâm hồn của ông Nguyễn Hữu Đang trong sáng và thấm đẫm tình yêu con người, yêu tự do. Ông khảng khái viết: “Do pháp trị thiếu sót, mà cải cách ruộng đất hỏng to đến thế” và “Hộ khẩu rình bên cừa sổ, khiến người ta mất ăn mất ngủ, cán bộ thuế tự tiện vào khám xét nhà người kinh doanh, ép buộc người có nhà rộng phài nhường lại một phần cho cán bộ hay cơ quan ở, công an hỏi giấy hôn thú đôi vợ chồng ngồi ngắm trăng, thủ trưởng cơ quan đòi kiểm duyệt từng bài báo…”.
Những lời thẳng thắn của nhà báo Nguyễn Hữu Đang vẫn còn giá trị hiện thực, đóng góp vào việc sửa đổi hiến pháp.
Căn nhà bếp của giáo viên có cái chái nơi ông Nguyễn Hữu Đang ở, bụi tre có cái hố nông, ông chọn làm nơi vĩnh biệt cõi đời, giờ không còn dấu vết. Chính quyền địa phương đã xây dựng sân chơi và nhà văn hóa khang trang. Hương linh ông Nguyễn Hữu Đang đã được thờ cúng trong nhà từ đường họ Nguyễn ở thôn Trà Vi. Anh Nguyễn Văn Thịnh, một người cháu ông Nguyễn Hữu Đang nói với tôi: “Lịch sử đã ghi nhận công lao nhân cách của bác tôi, và chúng tôi tự hào vế ông!”
31-8, Nhâm Thìn
M D
+ Bài liên quan:
Chỉ có thời loạn thì nhân tài mới bị rẻ rúng coi khinh. Nhưng cũng vì thời loạn mà nhân cách phẩm giá con Người càng sáng lên rực rỡ. Bi kịch của tài năng âu cũng là bi kịch của đất nước vậy.
Trả lờiXóa
Trả lờiXóaCảm ơn MINH DIỆN và anh BỒNG đã giúp tôi và nhiều người hiểu đúng và cảm phục về Nguyễn Hữu Đang
"Tâm hồn của ông Nguyễn Hữu Đang trong sáng và thấm đẫm tình yêu con người, yêu tự do."
Trả lờiXóaCảm ơn MINH DIỆN và anh BỒNG đã giúp tôi và nhiều người hiểu đúng và cảm phục về Nguyễn Hữu Đang
"Tâm hồn của ông Nguyễn Hữu Đang trong sáng và thấm đẫm tình yêu con người, yêu tự do."
MỘT BÀI BÁO NGẮN MÀ LỘT TẢ TOÀN BỘ NHÂN THÂN, NHÂN CÁCH, TÀI NĂNG VÀ QUAN DIỂM CỦA MỘT CON NGƯỜI. Tôi cảm phục bác Minh Diện quá. Cảm ơn Blog Bùi Văn Bồng đã đăng bài này.
Trả lờiXóaTôi luôn nghĩ rằng : trời càng tối thì chỉ cần một tia ánh sáng nhỏ cũng càng sáng.
Trả lờiXóaCảm ơn anh Diện , anh Bồng.
Trả lờiXóatôi cũng là một sỹ quan nghỉ hưu , tôi luôn theo dõi các bài viêt của Minh Diện và Bùi văn Bồng cám ơn hai bác đã có những bài viết để cho lịch sử phán xét và nghi nhận
DAU LÁM CÁC ANH ƠI! DAU LẮM ! TÔI KHOC KHI ĐỌC BÀI BÁO NÀY. CÒN BAO NHIÊU SỐ PHÂN NHƯ CỤ NGUYỄN HỮU DANG CAC ANH ƠI
Trả lờiXóaCảm ơn tác giả nhiều . Rất xúc động khi đọc bài này .
Trả lờiXóaAnh Diện thân mến, đọc những bài viết của anh tôi nhận thấy bao giờ nó cũng liên quan đến nếu không phải một người, một sự kiện nổi tiếng thì cũng nói về những người, sự kiện điển hình của xã hội. Có quan điểm, có chính kiến của anh trong cách nhìn nhân vật cũng như sự việc đó, rất sâu sắc và cứ đi vào trong đầu người ta để người ta cứ vương vấn nghĩ đến mãi không thôi. Nhưng hầu hết là những câu chuyện buồn. Nhưng anh ạ, liệu anh có thể viết những câu chuyên vui hơn hoặc kết thúc có hậu hơn không ạ để ta còn có hy vọng, để ta còn có thể thấy cuộc sống này còn có cái gi đó để sống. Tôi nghĩ, nếu không có hy vọng thì cuộc sống sẽ thật khó khăn anh ạ
Trả lờiXóaCấu trới cho hương hồn cụ siêu thoát! CAM ƠN ANH DIỆN ANH BÒNG NHIỀU LÁM
Trả lờiXóaKhông những con cháu Ông tự hào về Ông, mà dân thôn Trà Vi xã Vũ Công huyện Kiến Xương Thái Bình cũng tự hào về Ông. Tôi tin rằng bất cứ ai trên đất nước Việt Nam này, đọc và biết về cuộc đời Ông đều cảm phục và tự hào về Ông.
Trả lờiXóaTôi mong ước có cuộc vận động toàn dân học tập và làm theo tấm gương đạo đức NGUYỄN HỮU ĐANG.
Bởi tư tưởng của Ông, sau 67 năm đánh đổ phong kiến, thoát ách thực dân, lập nên chế độ Dân Chủ Cộng Hòa, đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Bởi 67 năm qua Dân Chủ Cộng Hòa vẫn chưa thực sự có trên dải đất Việt Nam này.
Bởi cuộc vận động "sống và làm việc theo gương Hồ chủ Tịch" (phát động năm 1951), tiền thân của cuộc vận động làm theo tấm gương đạo đức Hồ chí Minh ngày nay, đã được 62 năm, mà vẫn mày mò tìm đường đi đến Dân Chủ Cộng Hòa.
Bởi 62 năm học tập ấy, mới phát hiện "một bộ phận không nhỏ", mà chưa tìm ra nó.
Bởi.., bởi.., bởi nhiều, nhiều lắm những hiện thực chứng minh rằng dân ta chưa có Dân Chủ Cộng Hòa.
Hãy mở cuộc vận động học tập và làm theo tấm gương đạo đức NGUYỄN HỮU ĐANG càng sớm bao nhiêu, càng tiến lên Dân Chủ Chủ Cộng Hòa sớm bấy nhiêu.
Tôi là nông dân, lo làm ăn, không mấy khi quan tâm "chính chị chính em" làm gì. Nay rảnh rỗi, đọc bài này, không biết ông Nguyễn Hữu Đang là ai, nhưng cảm động, thấy oan khốc quá, lòng người đối xử với nhau tệ quá. Hỏi đứa cháu học đại học Pháp lý ở Hà Nội về thăm que, nó kể cho tôi về ông Đang và vụ Nhân văn GP. Oan quá, thương cảnh đời ông Đang, tôi thấy cay mắt, muốn khóc. Đảng ta mà được những người như ông Đang thì mạnh lắm, được lòng dân lắm. Người như ông Đang mà làm lãnh đạo thì dân được nhờ hồng phúc. Tiếc quá!!
Trả lờiXóaTôi là người Thái Bình mà hôm nay mới được biết về cu Nguyễn Hữu Đang quê tôi.Càm ơn anh Minh Diện và anh Bùi Văn Bồng ( Lê Văn Hưng sân bay Tân Sôn Nhất)
Trả lờiXóaTôi đã khóc vì cảm thương cuộc đời của một trí thức tài đức đã bị vùi dập bởi sự ngu dốt và tàn ác của những thế lực dám tự xưng là nhà nước của dân. Mong rằng sẽ không là quá trễ để lịch sử có thể kết tội những con người và thế lực đó. Thất ngưỡng mộ bác Nguyễn Hữu Đang. Cấu mong hương hồn của bác cỏi bên kia được bình an
Trả lờiXóa