> TĂNG GIÁ ĐIỆN DƯỚI GÓC NHÌN ĐA CHIỀU

* Tô Văn Trường

            Công luận đang xôn sao bàn luận  trước thông tin theo hạch toán, năm 2012 EVN lãi khoảng 4.000 tỉ đồng, nhưng tổng lỗ năm 2010 và 2011 cộng lại là 11.000 tỉ đồng, phần lãi của năm nay sẽ bù lỗ 3.500 tỉ đồng cho năm trước, bởi vậy phải tiếp tục tăng giá điện lên 5%. Có thể hiểu rằng việc tăng giá điện là qua quá trình tính toán chi tiết và cân nhắc của EVN trước khi đề xuất với các Bộ liên quan và Chính phủ phê duyệt.

Trong khung cảnh nền  kinh tế  của ta đang ở giai đoạn quá độ nên nó đang hỗn độn, không theo  hẳn thị trường mà cũng không còn như thời bao cấp, nên dựa trên cơ sở nào để phán quyết đúng sai cho một sự việc cụ thể quả là khó. Kêu ca của người tiêu dùng, giải thích của EVN - ai cũng có lý cả. Có điều ai cũng thấy rõ là với mô hình doanh nghiệp nhà nước nói chung thì cứ mập mờ vai trò kinh doanh (để giải thích về tính tự chủ của doanh nghiệp khi có vẻ đang thắng thế và chi tiêu quá tay) của một doanh nghiệp với vai trò xã hội (để giải thích khi làm ăn thất bát). Riêng một số tập đoàn (như EVN) thì còn độc quyền thì còn sự tùy tiện và khi không có cạnh tranh thì khó nói tới hiệu quả.

Năm anh em trên một chiếc xe TĂNG...GIÁ

            Đứng về góc độ người tiêu dùng việc tăng giá điện tại thời điểm cận Tết Quý Tỵ là gây khó khăn thêm cho người dân, bởi vì gần cả năm Nhâm Thìn người dân đã khốn đốn với tình hình khó khăn về kinh tế (nhiều người bị thất nghiệp, đồng lương thực tế giảm do vật giá leo thang hàng ngày…) .

            Đứng trên góc độ những người làm khoa học nhận thấy cách tính hạch toán của EVN không giống ai vì lãi của 1 năm sao lại để trả cho các năm lỗ trước đây? Lãi cần được tích tụ trong một số năm để trả dần nợ ngân hàng nếu lỗ thật. Nếu giá điện không có tăng thì năm sau lại có thể lãi 4.000 tỷ đồng nữa, nếu trả hết nợ rồi thì có giảm giá điện không?  Nếu đi sâu phân tích đối chiếu với biểu đồ so sánh giữa  đường tăng trưởng về điện thì rất trớ trêu là chẳng có tương quan gì đến đường biểu thị tăng trưởng kinh tế từ năm 2000 đến năm 2009?

           Điện chỉ là một trong các thành phần của năng lượng; ví dụ dầu, khí, than cũng là các nguồn năng lượng. Một trong những chỉ số để đánh giá mức hiệu quả năng lượng là cường độ năng lượng (CĐNL), tính bằng lượng năng lượng cần thiết để sản sinh ra một đơn vị GDP. Năm 2006 thì CĐNL của Việt Nam là 5938 kWh/1000USD, gấp đôi so với trung bình thế giới là 2920 kWh/1000 USD. Trong số các nước phát triển thì Nhật đứng đầu về hiệu quả năng lượng với CĐNL năm 2006 là 1280 kWh/1000USD; tức hiệu quả năng lượng của Nhật gấp 4,6 lần của Việt Nam (tính từ số liệu của U.S. Energy Information Administration 2009). Thực ra điều đáng lo hơn là theo số liệu của Bộ Công Thương, CĐNL của Việt Nam lại có khuynh hướng tăng lên chứ không giảm xuống. Một trong những biện pháp làm giảm CĐNL của quốc gia chính là tiết kiệm điện.

             Hiện tại, giá điện của Việt Nam thấp hơn giá điện của các nước trong khu vực và không theo sự điều tiết của thị trường đầy đủ, điều này gây khó khăn cho công việc tái đầu tư các dự án nguồn và lưới điện, không khuyến khích được các nhà đầu tư đầu tư các công trình năng lượng tái tạo (như năng lượng gió, pin mặt trời...).  Năm 2012 là năm tương đối khó khăn của ngành điện trong việc thu xếp vốn cho các dự án nguồn và lưới điện. Việc vay vốn ODA để đầu tư các công trình điện, nếu không được tính toán cân nhắc kỹ lưỡng và đầy đủ thì tương lai con cháu của chúng ta phải "còng lưng" làm để trả nợ!

             Hiện nay, thì giá các sản phẩm độc quyền (điện, xăng, than) của Việt Nam thuộc lại thấp nhất thế giới do đó gây ra nhiều vấn đề, điển hình là : Khuyến khích sử dụng điện quá mức (sản xuất thép, xi măng giá điện rẻ); Không khuyến khích đầu tư;  Phí phạm ngân sách rất lớn vì bù lỗ và cho phép các công ty độc quyền này làm đầu tư ngoài ngành, hoặc phá hoại tài nguyên thiên nhiên như khai thác loạn thủy điện vv... Theo tính toán của chuyên gia Vũ Quang Việt làm index để so sánh việc sử dụng điện tạo ra 1 đồng US GDP thì Việt Nam dùng gấp 3-4 lần so với Philipines , Singapore và cao hơn nữa so với Úc.  Không những thế,  điện  sử dụng ngày càng tăng để tạo ra 1 đồng GDP, và hệ số dùng cao nhất châu Á. Chính phủ cần kiểm soát giá sản phẩm mang tính độc quyền bằng các chính sách vi mô mang tính hành chính. Đây là nhằm bảo vệ người tiêu dùng, không cho phép doanh nghiệp phù phép làm giàu, đồng thời không cản trở sự vận hành hữu hiệu của doanh nghiệp và nền kinh tế. Gọi là chính sách vì nó đặt ra khung pháp lý để các việc điều chỉnh giá tự vận hành mà không cần đến sự chỉ đạo hay can thiệp trực tiếp, tùy tiện của Nhà nước. Để việc điều chỉnh giá không bị can thiệp chính trị, các nước đều phải dựa vào một ủy ban chuyên gia họp định kỳ, quyết định giá, bằng việc áp dụng công thức dựa trên cơ sở kỹ thuật.

             Nói đến giá điện là vấn đề là giá và hệ thống quyết định giá nằm ngoài ảnh hưởng chính trị và phe nhóm. Chúng ta không nên đặt vấn đề theo kiểu dân túy nhưng cũng hiểu Chính phủ hiện nay vẫn muốn độc quyền toàn diện, tự mình quyết định mọi chuyện, mà không muốn có cơ quan độc lập thẩm tra, quyết định giá.  EVN thì tiếp tục muốn độc quyền nhưng lại không muốn kiểm soát, để họ có thể dùng tiền để đầu tư ra ngoài ngành nhằm có lợi cho nhóm lợi ích là chủ yếu. Người dân thì chỉ muốn giá rẻ. Có nhiều biện pháp giải quyết vấn đề năng lượng, hoặc là tăng cung hoặc là giảm cầu bằng cách tăng hiệu năng. Cầu khó giảm và hiệu năng khó tăng nếu như giá năng lượng rẻ như hiện nay. Điều này chưa được phân tích kỹ lưỡng ở Việt Nam vì không thấy nơi nào cung cấp đủ số liệu. Hay nói cách khác  mọi lời nói và mọi con số của nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị bây giờ không có bảo chứng (thế chấp) thì làm sao mà phân tích đánh giá cho chuẩn xác?. Nhưng cách tính EVN như nói ở trên  thì chẳng khác nào đời cha đi đánh bạc thua,  bắt đời con trả nợ vậy. Nếu như vậy thì cả dân tộc nầy phải oằn lưng làm trả nợ cho các Tập đoàn, Tổng công ty và cả các Ngân hàng thương mại Nhà nước không biết đời kiếp nào mới hết nợ?

         Nói tóm lại: Trên công luận, các chuyên gia, người dân góp ý, hiến kế đã nhiều. Chính phủ và EVN cần nghiên cứu tiếp thu đưa ra giải pháp ngắn hạn và dài hạn. Có thể còn nhiều biến số ẩn chưa được rõ. Giá điện thấp thì không khuyến khích đầu tư sẽ dẫn đến thiếu điện, giá cao thì lại quá sức chịu đựng của người dân và ảnh hưởng đến nhiều thứ vì điện cũng là 1 loại hàng hóa đặc biệt  Đương nhiên là cũng khó chấp nhận cung cách điều hành giật cục không chỉ của EVN mà của nhiều ngành khác, rồi tính thời điểm phù hợp, rồi cách giải thích bù lỗ cho năm trước..

            Nhìn vào bức tranh tổng thể là ngân sách không đủ chi nhiều khoản, người dân lại lo lắng Nhà nước sẽ  tăng giá đủ thứ, thêm các loại phí giao thông để bù . Hiện nay,  nhiều địa phương đang gặp khó khăn tiền trả lương cho cán bộ phường do doanh nghiệp đóng cửa, bà con tiểu thương làm ăn không có lãi và hầu như không thu được phí trước bạ chuyển nhượng đất đai.  Liệu sẽ  còn nhiều loại phí khác được "sáng tạo" ra trong năm 2013 theo hướng này?

T.V.T

------------------

< BVB cùng nhận EMail bản thảo từ tác giả TVT có: Gs. Nguyễn Huệ Chi, Hồng Lê Thọ, Phạm Hồng Giang - 10:06 Ngày 23 tháng 12 năm 2012 >