Nhà khoa học không còn “đau đầu” vì thủ tục tài chính

Trong bối cảnh khởi đầu năm 2016 là năm đầu tiên của giai đoạn 2016-2020, Hội nghị cán bộ chủ chốt của Bộ KH&CN năm 2016 diễn ra trong hai ngày 25-26/2 tại Ninh Bình không chỉ nhìn lại những kết quả công tác năm 2015, mà còn đánh giá những kết quả nổi bật của cả giai đoạn 2011-2015, và quán triệt một số phương hướng mục tiêu và giải pháp nhiệm vụ trọng điểm của giai đoạn từ nay tới 2020.

Điểm sáng nổi bật nhất trong giai đoạn 2011-2015 vừa qua được Bộ trưởng Nguyễn Quân đề cập là công tác xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, với sự ra đời của Luật KH&CN sửa đổi năm 2013, cùng các văn bản hướng dẫn Luật này do Bộ KH&CN soạn thảo, điển hình gần đây nhất là các nội dung đổi mới về đầu tư và cơ chế tài chính, cơ chế chi thường xuyên, cơ chế khoán chi đến sản phẩm cuối cùng… Bên cạnh đó, một điểm sáng khác là vai trò của Bộ KH&CN trong đàm phán các nội dung về quyền sở hữu trí tuệ của hiệp định thương mại TPP, được đánh giá rất cao không chỉ bởi lãnh đạo Bộ KH&CN mà cả các chuyên gia Bộ Công thương tham gia đàm phán được mời tham dự hội nghị lần này. Tuy nhiên, Bộ trưởng Nguyễn Quân cũng thẳng thắn chỉ ra những mặt hạn chế của ngành KH&CN nói chung – như hạn chế trong thực hiện Chiến lược KH&CN giai đoạn 2011-2020 với các mục tiêu khó khả thi về hình thành hàng loạt các doanh nghiệp KH&CN và các tổ chức KH&CN xuất sắc đạt đẳng cấp quốc tế - cũng như các hạn chế trong hoạt động của Bộ KH&CN nói riêng, điển hình là tình trạng trì trệ và yếu kém trong phối hợp công việc giữa các đơn vị của Bộ, khiến không ít dự án KH&CN đã được cấp kinh phí Nhà nước nhưng lại chậm triển khai. Trong giai đoạn tiếp theo, Bộ trưởng Nguyễn Quân yêu cầu Bộ KH&CN tích cực khắc phục các nhược điểm, tồn tại hiện nay để hoàn thành tốt các chức năng, nhiệm vụ mà Đảng và Nhà nước giao phó. Trong đó, nhiệm vụ tham mưu về đảm bảo an toàn điện hạt nhân được đặc biệt lưu ý. “An ninh năng lượng là rất quan trọng, nhưng an toàn hạt nhân còn quan trọng hơn”, Bộ trưởng Nguyễn Quân nhấn mạnh.

*       *       *

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân khẳng định, việc liên Bộ KH&CN - Tài chính ký ban hành Thông tư liên tịch 27 quy định khoán chi thực hiện nhiệm vụ KH&CN sử dụng ngân sách nhà nước, đã từng bước gỡ bỏ “nút thắt” tài chính cho nghiên cứu khoa học.

Giảm bớt thủ tục

Thông tư 27 nhằm giảm bớt “gánh nặng” về thủ tục giấy tờ, quyết toán kinh phí giúp cho các nhà khoa học tập trung nghiên cứu. Hình thức khoán chi đến sản phẩm cuối cùng trong lĩnh vực KH&CN giúp các nhà khoa học không phải “đau đầu” với sự rườm rà của thủ tục giấy tờ, chứng từ, hóa đơn... để được nghiệm thu sản phẩm. Thậm chí nhiều khi xong hết thủ tục vẫn phải vừa làm vừa chờ kinh phí, khiến không ít nhà khoa học cảm thấy chán nản.

Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng cho rằng: Thông tư 27 đề cao hơn trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước, từ những người đặt đầu bài, thông qua danh mục đề cương, nội dung, theo dõi, nghiệm thu và đưa đề tài, dự án vào thực tiễn. Cơ quan nhà nước là người đặt hàng và quản lý đầu ra sản phẩm. Đồng thời, thông tư cũng đề cao trách nhiệm và quyền tự chủ hơn của các tổ chứcKH&CN, các nhà khoa học trong quá trình nhận đặt hàng các đề tài, dự án sử dụng ngân sách nhà nước.

Bộ trưởng Nguyễn Quân chia sẻ: Từ trước đến nay, nhiều đề tài, dự án sử dụng vốn ngân sách nhà nước được nghiệm thu xuất sắc nhưng không có sản phẩm và không được ứng dụng vào thực tiễn nên việc khoán chi đến sản phẩm cuối cùng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đưa các sản phẩm đầu ra ứng dụng vào thực tế, góp phần thúc đẩy sự phát triển KH&CN cũng như kinh tế xã hội của đất nước.

Bên cạnh đó, quản lý được việc đề tài dự án lợi dụng cơ chế, định mức, sơ hở trong quản lý đã không làm “thật” nhưng vẫn được nghiệm thu. Thực tế, cơ chế khoán chi tạo thuận lợi nhất cho những người làm khoa học, nhưng đồng thời cũng là thách thức lớn cho họ bởi sẽ có nhà khoa học chưa dám nhận phương thức khoán chi theo sản phẩm cuối cùng khi họ không chắc chắn tạo được sản phẩm cuối cùng. Theo quy định mới của Thông tư 27, nhà nước kiểm soát đầu ra, phải có sản phẩm đúng như đặt hàng, trường hợp không có sản phẩm cuối cùng như hợp đồng đã ký kết thì không được nghiệm thu.

Sản phẩm đặt hàng được đưa vào ứng dụng

Bộ trưởng Nguyễn Quân nhấn mạnh: Với phương thức trước đây, sự nặng nề trong thủ tục đã không hỗ trợ cho các nhà khoa học nghiên cứu cũng như nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực như: Nhiều khi nhà khoa học buộc phải “vẽ” ra các công đoạn, “lách luật” nâng giá lên để khi bị “cắt” vẫn đảm bảo đủ kinh phí để thực hiện đề tài; hoặc phải chạy hóa đơn, chứng từ để được nghiệm thu. Điều này vô hình đã “bóp nghẹt” sức sáng tạo của các nhà khoa học, khiến hiệu quả nghiên cứu không cao, gây lãng phí cho Nhà nước.

Do đó, khoán chi đến sản phẩm cuối cùng là cơ chế mới được các nhà khoa học Việt Nam trông đợi. Với hình thức khoán chi đến sản phẩm cuối cùng, nhà khoa học phải tự tổ chức, tìm người giỏi, liên kết, nghiên cứu để làm ra được sản phẩm như cam kết, điều này đồng nghĩa với trách nhiệm của các nhà khoa học cũng tăng lên.

Trước đây, các nhà khoa học chọn đề tài theo ý muốn chủ quan của mình, đôi khi không thiết thực. Với cơ chế đặt hàng, cơ quan thẩm định, đề xuất đặt hàng các nhiệm vụ, đề tài với Bộ KH&CN và các bộ ngành. Khi đề xuất đặt hàng thì cơ quan đặt hàng phải cam kết chịu trách nhiệm tiếp nhận lại kết quả nghiên cứu sau khi đã được nghiệm thu và tổ chức ứng dụng vào thực tiễn. Nghĩa là, địa chỉ đầu ra phải rất rõ ràng. Trách nhiệm của cơ quan quản lý khi đề xuất, đặt hàng các đề tài, dự án nghiên cứu phát triển có sử dụng ngân sách nhà nước phải có trách nhiệm tiếp nhận kết quả nghiên cứu sau nghiệm thu và ứng dụng vào thực tiễn, đóng góp cho sự phát triển chung của đất nước, Bộ trưởng Nguyễn Quân nói.

Việc ban hành Thông tư 27 nhằm sử dụng hiệu quả ngân sách nhà nước khi đầu tư cho khoa học, tuy nhiên nghiên cứu khoa học công nghệ chứa đựng nhiều rủi ro, mạo hiểm. Trong KH&CN có nhiều lĩnh vực, nghiên cứu cơ bản đi trước, đặt tiền đề cho nghiên cứu ứng dụng. Ngay cả nghiên cứu ứng dụng thì không phải sản phẩm, kết quả nào cũng có thể được ứng dụng ngay mà còn chờ đợi các nhà đầu tư, cơ hội và thị trường.

Bộ trưởng Nguyễn Quân khẳng định, loại trừ các đề tài thực sự bỏ ngăn kéo, nghiên cứu không để làm gì, theo ý muốn chủ quan của các nhà khoa học, thì cơ bản các đề tài nghiên cứu khoa học sử dụng ngân sách nhà nước thời gian gần đây đã được thực hiện theo cơ chế đặt hàng, do đó, khả năng ứng dụng sẽ cao hơn trước.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân: Với Thông tư 27, các nhà khoa học được quyền lựa chọn giữa hai hình thức khoán chi. Khi đã lựa chọn phương thức khoán chi đến sản phẩm cuối cùng thì trong quá trình thực hiện không được điều chỉnh mục tiêu, sản phẩm và tổng kinh phí đã được thỏa thuận. Nếu nhà khoa học không hoàn thành sản phẩm như cam kết thì phải chịu hình thức xử lý là phải hoàn trả ngân sách nhà nước từ 40 - 100% tùy mức độ rủi ro và các nguyên nhân chủ quan, khách quan. Đây là chế tài nghiêm khắc, đòi hỏi trách nhiệm cao của các nhà khoa học.

Thông tư 27 được các nhà nghiên cứu kỳ vọng sẽ là tiền đề phát huy tinh thần nghiên cứu, sáng tạo, đặc biệt, việc thực hiện khoán chi nhiệm vụ KH&CN cũng sẽ tác động đến phương thức tổ chức, quản lý của các tổ chứcKH&CN theo hướng chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.

(Tia sáng)

------------