HIỆU ỨNG Ý VẬN

Michel Chevreul là một nhà hóa học sống ở thế kỷ 19, đã nghĩ ra một thí nghiệm minh họa mối quan hệ giữa những suy nghĩ của não và những hành động tự động và do tiềm thức của cơ thể. 

Bạn có thể tự làm thử thí nghiệm được gọi là “quả lắc của Chevreul” này. Lấy một sợi dây dài khoảng hai tấc và buộc một cái nhẫn hoặc một chiếc vòng đệm vào đó. Giữ sợi dây giữa ngón cái và ngón trỏ với ngón cái ở bên dưới. Giữ cho bàn tay của bạn hoàn toàn đứng yên để chiếc nhẫn hoặc vòng đệm không di chuyển. Hãy lặp đi lặp lại với chính bạn (nói thầm hoặc nói thành tiếng) “trái, phải, trái, phải,...”. Chỉ trong vòng vài dây, bạn sẽ nhìn thấy quả lắc tự chế này lắc qua lắc lại. Sau đó bạn bắt đầu lặp đi lặp lại “xoay tròn, xoay tròn,...”. Một lần nữa, chỉ trong vòng vài giây, quả lắc sẽ bắt đầu chuyển động theo đường tròn. cho dù bạn nói theo chiều kin đồng hồ, ngược chiều kinh đồng hồ, tới lui, hoặc là qua lại đều không thành vấn đề. Quả lắc sẽ di chuyển theo chiều mà bạn đang nghĩ.

         Thí nghiệm này minh họa cách thức mà theo đó chúng ta có thể tạo ra “các hiệu ứng ý vận (ideomotor effects)”. Khi chúng ta liên tục nghĩ về một sự chuyển động, cơ thể của chúng ta sẽ tạo ra các xung thần kinh tương ứng một cách tinh tế với điều chúng ta đang nghĩ đến. Mục đích của Chevreul nhằm chứng minh rằng, những khẳng định huyền bí của những kẻ bịp bợm chẳng qua chỉ là những tương tác thân thể-tâm! (ND - 0727)...

 ​

Những ngày qua, cộng đồng mạng tại nhiều nơi trên thế giới đang rộ lên trò chơi Charlie Charlie Challenge - một kiểu trò chơi được cho là triệu hồi hồn ma về để hỏi chuyện? Nhiều người cho rằng chỉ cần mảnh giấy, cây bút, đọc câu "thần chú" đơn giản là cây bút sẽ chỉ ngay tới câu trả lời. Thật vậy sao? Qua tìm hiểu, các nhà khoa học đã có câu trả lời và trọng lực và sự ám thị chính là chìa khóa của toàn bộ vấn đề "ma mị" này. Cụ thể ra sao? Mời đọc bên dưới nhé.

Đầu tiên mình xin nói qua cách hoạt động của trò chơi. Charlie Charlie Challenge là một dạng cầu cơ, gọi hồn,… và người ta cho rằng sau khi đọc thần chú, ma quỷ sẽ hiện về để điều khiển các đồ vật nhằm trả lời cho người chơi. Cụ thể, trò chơi CCC cần 1 tờ giấy chia làm 4 góc phần tư ghi câu trả lời có và không xen kẽ nhau. Ở giữa người ta để 2 cây bút chì (phải là còn mới) chéo lên nhau tạo thành hình chữ thập sao cho cây này nằm cân bằng lên cây kia. Tiếp theo, người chơi sẽ đọc câu thần chú gọi con quỷ Charlie về và nếu nó cảm thấy vui, cây bút chì phía trên sẽ quay chỉ sang chữ "có". Sau đó, họ tiếp tục hỏi câu hỏi yes no như "bạn gái tương lai của mình có đẹp không?, mình có lập gia đình trước 30 tuổi không?,…" và đợi cho cây bút chì di chuyển thêm 1 lần nữa.

..

Lực mạnh nhất hành tinh: Trọng lực

Chính trọng lực mới là "nhân tố bí ẩn" đứng đằng sau hiện tượng cây bút tự quay chứ không phải là thế lực siêu nhiên​

Vậy điều gì đã làm cho cây bút chì quay chỉ sang câu trả lời? Liệu có phải là một thế lực siêu nhiên đã được triệu hồi về và hướng dẫn cây bút quay? Không, một lực tác động mạnh mẽ nhất hành tinh này đã làm điều đó: Trọng lực. Để 1 vật thể có thể đứng cân bằng trên 1 vật thể khác, trọng tâm của vật thể bên trên phải hướng xuống một điểm chính xác trên bề mặt của vật thể bên dưới. Trong trường hợp của trò chơi này, người chơi phải đặt cân bằng 2 vật thể dài với cạnh bo tròn mà cụ thể là 2 cây bút chì. Cách thiết lập này khá khó cân bằng và cây bút bên trên luôn có xu hướng quay tròn.

Giáo sư Christopher French, trưởng phòng nghiên cứu tâm lý và cận tâm lý học tại Đại học London, Anh Quốc nhận định: "Việc cố gắng đặt một cây bút chì cân bằng trên 1 cây khác đã tạo nên một hệ thống rất không ổn định. Do đó, thậm chí một cơn gió rất nhẹ hoặc hơi thở của ai đó cũng khiến cho cây bút bên trên di chuyển. Chính sự bấp bênh này đã khiến cây bút chì di chuyển dù bạn có triệu hồi con quỷ hay không. Đây chính là điểm mấu chốt để chứng minh rằng không có lực lượng ma quỷ nào đứng đằng sau chuyển động của cây bút chì cả."

Tất nhiên, giáo sư French cho biết việc cây bút chì di chuyển mà không có ai chạm vào tất nhiên sẽ dẫn tới các suy nghĩ ma quái nếu có thêm vài yếu tố hoàn cảnh hỗ trợ, như đốt thêm cây nến trong căn phòng tắt đèn, đọc câu thần chú triệu hồi ma quỷ, trạng thái căng thẳng khi đang chơi,… Và cuối cùng, giáo sư cho biết đây chỉ là một hiện tượng vật lý đơn giản chứ không hề có mối đe dọa tâm linh nào.

2 hiệu ứng tâm lý học: sự ám thị và ý vận

Một yếu tố khác cũng quan trọng không kém dẫn tới thành công cho trò cầu cơ chính là Sự ám thị và hiện tượng Ý vận trong não người​

Tuy nhiên, trọng lực không phải là động lực duy nhất tạo nên sự thành công của trò chơi CCC. Một tác động khác cũng mạnh mẽ một cách ghê gớm, đóng vai trò chủ chốt không kém trong trò chơi: sức mạnh của sự ám thị.

Một nghiên cứu công bố hồi năm 2012 trên tạp chí Tâm lý học đã phát hiện rằng con người thường sử dụng cái gọi là "đáp ứng kỳ vọng" trong một số tình huống nhất định. Nói cách khác, bằng cách dự đoán một điều gì đó sẽ xảy ra, suy nghĩ và hành vi của 1 người sẽ vô thức hỗ trợ cho kết quả diễn ra đúng như ý muốn. Trong trường hợp của trò chơi triệu hồi ma quỷ này, có thể người chơi mong đợi một kết quả nhất định và hành động của họ trong suốt trò chơi sẽ dẫn tới việc cây bút chỉ theo hướng mong muốn. Thí dụ như khi mình hỏi về "liệu có thể làm quen với bạn gái A hay không?", mình muốn câu trả lời là có và trong vô thức, một hơi thở đúng lúc hoặc 1 cái vẫy tay có chủ đích sẽ dẫn tới việc cây bút quay chỉ vào chữ có mặc dù mình không hề chạm vào.

Giả thuyết này tương tự như một lập luận của giáo sư French. Ông cũng cho rằng nhiều hình thức bói toán giải trí, kiểu như các trò cầu cơ Ouija (người chơi đặt tay lên mảnh nhựa đặt trên bàn gỗ và được cho là sẽ di chuyển tới ô tương ứng với câu trả lời) hoặc Cái bàn tự xoay (người chơi đặt tay lên bàn và đợi cho cái bàn xoay theo ý muốn của người chơi), đều có liên quan tới hành động trong tiềm thức của người chơi. "Ma thuật" đằng sau các trò cầu cơ hoặc cái bàn tự xoay, cùng với con lắc dao động hay cặp que dò (2 loại công cụ bói toán khác) đều có thể được lý giải bằng khoa học với tên gọi "hiệu ứng ý vận" (ideomotor effect).

Hiệu ứng ý vận được giới thiệu lần đầu tiên vào thế kỷ 19 bởi bác sĩ người Anh William Carpenter. Người ta cho rằng chính chuyển động vô tình của cơ bắp trên cơ thể người đa khiến cho miếng nhựa trên bàn cầu cơ dịch chuyển hoặc làm cho chiếc bàn xoay như ý muốn. Mặc dù hiệu ứng ý vận không giải thích được cho trò chơi CCC do người chơi không trực tiếp chạm vào cây bút, nhưng giáo sư French cho rằng đây chính là minh chứng cho cái gọi là "tư duy huyền diệu" - một dạng niềm tin rằng các hiện tượng ngẫu nhiên đều có liên quan tới những điều khác không có liên quan và thường được được đổ lỗi cho các thế lực siêu nhiên, ma quỷ, linh hồn,…

Giáo sư French khẳng định: "Thường các "câu trả lời" (kết quả có, hoặc không do cây bút chỉ) thường khá mơ hồ, tuy nhiên người chơi vốn luôn có khả năng tìm ra ý nghĩa của nó. Thậm chí người chơi sẽ cố gắng liên kết cái họ nhìn được với điều mong muốn trong suy nghĩ, sau đó thuyết phục bản thân rằng các vật dụng đó đang có linh hồn, có trí khôn,…" Trên thực tế, ông cho rằng khả năng tư duy kiểu này lại có vai trò quan trọng trong sự tiến hóa của con người. Nó cho phép con người có thể dựa vào cảm giác nhằm nhìn ra mục đích của những sự kiện không giải thích được hằng ngày. Bởi lẽ các sự kiện này có thể ẩn chứa mối đe dọa tiềm ẩn đối với an nguy con người.

Ông chia sẻ: "Thà tìm cách tránh được mối đe dọa dù không chắc nó có thật hay không còn hơn là thiếu cảnh giác với mối đe dọa thật sự." Chính vì đặc điểm kế thừa từ quá trình tiến hóa này mà não bộ con người sẽ có xu hướng diễn giải các hiện tượng vô nghĩa thành một dạng tin nhắn nào đó. Từ đó, trò chơi CCC hay các trò cầu cơ, bói toán khác, khiến con người tin rằng đằng sau các hiện tượng ngẫu nhiên là một tin nhắn mà thế lực siêu nhiên gởi tới cho họ.

(Tham khảo LS, CDP, Earth, Jezebel, Psy)

--------------