Tìm nguyên nhân cá chết có vẻ ‘cẩn tắc’ và gặp nhiều tắc vướng

Báo chí và công luận Việt Nam sôi nổi về hiện tượng cá chết hàng loạt, có thể tới hàng trăm tấn, dọc bờ biển các tỉnh miền Trung từ Hà Tĩnh xuống Quảng Bình, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế.

Sẽ xác định được nguyên nhân?

Nam Nguyên phỏng vấn Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Sinh, Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam về vấn đề này.

Trả lời câu hỏi là việc tìm nguyên nhân cá chết hàng loạt có quá khó hay không, mà các cơ quan chức năng đã mất nhiều thời gian vẫn chưa công bố kết quả. Từ Hà Nội, TS Nguyễn Ngọc Sinh nhận định:

TS Nguyễn Ngọc Sinh: Theo tôi vấn đề không hề đơn giản vì cá chết trên diện rộng, biển thì mênh mông, rồi các chất thải ở trên bờ, ở ngoài biển..v..v.. mấy ngày hôm nay Tổng cục Môi trường triển phân tích đánh giá. Như tôi được biết là chưa có kết luận, nhưng tôi đặc biệt chia sẻ đây là vấn đề không hề đơn giản.

Nam Nguyên: Thưa Tiến sĩ, nơi đầu tiên phát hiện cá chết là ở Vũng Áng Hà Tĩnh, có thể nó bắt nguồn ở đây. Nhưng đoàn công tác Bộ NN không thể vào kiểm tra khu công nghiệp Vũng Áng là nơi có nhà máy thép Formosa sản xuất thép, chất thải rất độc hại và đường ống xả thải họ nói là đường kính 1 mét, đặt sâu dưới biển 17 mét và dài tới 1,5km. Việc không kiểm tra vì không vào được, chuyện này là bất cập vì phải đợi lệnh Thủ tướng… như thế việc bảo vệ môi trường quá khó khăn?

TS Nguyễn Ngọc Sinh: Tôi nghĩ ở đâu cũng có những khó khăn của nó, bởi vì ngoài những qui định liên quan tới bảo vệ môi trường, còn có những qui định khác liên quan đến quản lý đất đai, cũng như các lĩnh vực khác. Nhưng chắc chắn trước sau cũng sẽ xác định được thôi. Hơn nữa, bây giờ mình cứ cho là chỗ đó chưa tiếp cận được và phải tìm cách tiếp cận… thực ra nếu nguyên nhân từ chỗ đó thì không phải là khó lắm để mà xác định.

Tuy nhiên tôi cũng xin lưu ý là, hình như hiện tượng cá chết hàng loạt không chỉ xảy ra ở bờ biển Việt Nam đâu, rất nhiều nơi khác nữa trên thế giới. Thành ra rất cần bình tĩnh, khẩn trương nhưng bình tĩnh để tìm hiểu nguyên nhân, để xác định cho đúng và có thể giải quyết được.

Nam Nguyên: Thưa, Tiến sĩ có thiên về một giả thiết nào hay không? Trên báo chí các chuyên gia đưa ra rất nhiều giả thiết như vì cyanure, rồi các chất độc hại khác… nói chung đều nhắm Khu Công nghiệp Vũng Áng.

TS Nguyễn Ngọc Sinh: Chưa có đủ thông tin, dĩ nhiên tôi cũng mong muốn giải quyết nhanh. Không phải chỉ để giải quyết cho vụ này, mà  cho cả những tình huống khác nữa có thể sẽ xảy ra, thành ra phải rất khẩn trương. Nhưng cũng phải hết sức thận trọng, nếu không mình sẽ rất dễ gọi là võ đoán vào một khả năng nào đó, khi mà không có đủ các số liệu. Như thế rất không có lợi.

Nam Nguyên: Thưa TS, có ý kiến cho rằng cơ quan chức năng ngành môi trường có vẻ không có đủ quyền lực cần thiết và không được phối hợp chặt chẽ.

TS Nguyễn Ngọc Sinh: Vâng, sự phối hợp thì chúng ta đã nhiều lần đề cập tới rồi, là chưa được tốt và còn nhiều thứ cần phải cải tiến. Thế còn quyền lực của cơ quan này, cơ quan kia là do luật qui định. Tất nhiên trong ngành, chúng tôi cũng muốn là có đủ quyền lực hơn để có thể giải quyết đến nơi đến chốn mọi công việc… đây là một công việc mang tính xã hội mà.

Chính sách mâu thuẫn?

Nam Nguyên: Thưa, khi đã đánh giá tác động môi trường như dự án Formosa, tất cả đã hoàn chỉnh để dự án thành hình và đã vào sản xuất một phần. Nhưng việc kiểm tra hệ thống xử lý chất thải rắn hoặc nước xả thải, thì sẽ phải vào kiểm tra định kỳ. Ai sẽ vào kiểm tra, có thể vì lý do gì đó mà lơ là hay không. Như vụ ở Đồng Nai ngày trước liên quan tới nhà máy bột ngọt, thì cũng vì không kiểm tra, họ đã tự động xả ra môi trường mà không qua hệ thống. TS Nhận định gì?

TS Nguyễn Ngọc Sinh: Điều này gọi là hậu đánh giá tác động môi trường, đây là một trong những việc rất được quan tâm, làm sao để cho việc đó được thực hiện một cách có hiệu quả nhất, có hiệu quả cao. Tuy nhiên lực lượng không phải lúc nào cũng đủ quân số và trang thiết bị, rồi thì các nhà máy đôi khi họ cũng cố tình để mà lẩn tránh việc kiểm tra đó.

Một mặt họ yêu cầu muốn vào kiểm tra phải thông báo trước để họ sẵn sàng. Nhưng mặt khác khi mình thông báo trước, thì nếu họ cố tình thì họ lại tìm cách để lẩn tránh chuyện đó. Thế thì cũng đang có nhiều giải pháp khác nhau để giải quyết thật tốt khâu hậu kiểm tra. Thí dụ như bắt các cơ sở sản xuất ấy tự trang bị các thiết bị về monitor trong khi người ta không vào kiểm tra được, hoặc là thực hiện kiểm tra đột xuất của các lực lượng. Và quan trọng hơn nữa là vận động quần chúng để người ta phát hiện ra những việc không tuân thủ theo pháp luật, hay báo cáo đánh giá tác động môi trường đã đưa ra… Như thế công việc đến nay rất cố gắng, nhưng tôi hiểu rằng chưa được như mong muốn của nhiều người.

Nam Nguyên: Thưa TS, Việt Nam trải thảm đỏ để phát triển kinh tế mời gọi các dự án đầu tư, rất nhiều dự án hàng trăm triệu, hàng tỉ đô la. Nhưng các ngành công nghiệp như dệt may hay sắt thép khi sản xuất sẽ có chất thải rất độc hại. Có thể làm gì để hài hòa giữa phát triển kinh tế mời gọi đầu tư và bảo vệ môi trường?

TS Nguyễn Ngọc Sinh: Trong khi hoạch định chính sách thì luôn luôn có những mâu thuẫn trái chiều từ các luồng khác nhau. Ý kiến như anh vừa nói là một luồng, còn một luồng khác lại cho rằng chúng tôi quá chặt chẽ trong quy định đánh giá tác động môi trường, đánh giá tác động môi trường chiến lược và như thế thậm chí làm cản trở việc đầu tư, đấy cũng là một luồng khác.

Vì thế phải cân đối qua thực tiễn giải quyết xem là cần phải điều chỉnh như thế nào, giữa một bên mong muốn phát triển mạnh và một bên là phải kiên trì vấn đề bảo vệ môi trường để cho nó hài hòa. Bây giờ nói nhận xét như thế nào, thì phải có đánh giá đầy đủ chứ chỉ dựa vào một số sự kiện thì không chính xác được.

Nam Nguyên: Cảm ơn TS Nguyễn Ngọc Sinh đã trả lời phỏng vấn.

(RFA)

-----------