* NGUYỄN TRUNG
(tiếp theo - Phần 4)
... Nếu nhìn những nỗ lực quân sự của Trung Quốc nêu trên trong khung
khổ những động thái chính trị khác, - thời sự nhất hiện này là sự hiệp đồng
Trung – Nga trong vấn đề Syri, thái độ thụ động hoặc thờ ơ của Trung Quốc trong
vấn đề hạt nhân của Bắc Triều Tiên và Iran, những nỗ lực lôi kéo tạo liên
kết Trung – Nga để chống lại Mỹ (nhất là qua các đợt tập trận chung giữa 2 nước
gần đây), những nỗ lực kinh tế và chính trị thâm nhập vào sân sau của Mỹ ở Nam
Mỹ, tăng cường quan hệ với Pakistan (nước có nhiều mối quan hệ thù địch với Ấn Độ)..,
ra sức lôi kéo các nước Trung Á (Kazakhstan, Turkmenistan, Uzbekistan,
Afghanistan…) vì mọi lý do kinh tế (để thu hút tài nguyên) và chính trị (để tác
động vào Nga và Mỹ…).., có thể hình dung được mối quan hệ qua lại với nhau giữa các hoạt động quân sự và các
động thái kinh tế - chính trị của Trung Quốc, vai trò các động thái chính trị của Trung Quốc trong việc chuẩn
bị, dọn đường, tổ chức triển khai… các hoạt động kinh tế, quân sự trong chiến
lược toàn cầu của Trung Quốc, sử dụng rất nhiều tiểu sảo để đạt mục tiêu, nước lớn nhưng rất
tiểu nhân...
Phản ứng trước mối nguy Trung Quốc, trong những tháng đầu năm nay
Nga lần đầu tiên hiến hành tập trận trên bộ quy mô lớn chưa từng có ở vùng Viễn
Đông - dưới sự thị sát của tổng thống Putin và huy động 100.000 quân tham gia.
Cử chỉ này nhằm răn đe nguy cơ lấn chiếm của Trung Quốc tại vùng
Xin đặc biệt lưu ý, so sánh lực lượng các mặt giữa Trung Quốc và
thế giới bên ngoài, đồng thời quan sát các hoạt động của Trung Quốc, có thể kết
luận: Hướng chính bành trướng khả thi nhất, hiện thực nhất, và cũng rõ nhất của
siêu cường đang lên Trung Quốc là khu vực Đông Nam Á và Biển Đông. Bởi hai lẽ:
(a)trên các hướng khác đã có các đối thủ lớn của Trung Quốc án ngữ, (b)Trung
Quốc có lợi thế và sức mạnh áp đảo đối với các nước ASEAN.
Ý đồ lâu dài của hướng đi xuống phía Nam
Tất cả đang hé lộ tính đối kháng quyết liệt (categorical antagony)
của vấn đề Biển Đông đặt ra cho tất cả các nước hữu quan, trong đó Việt Nam
R. Kaplan và một số học giả Mỹ thừa nhận: Trên thực tế trong vòng
hai thập kỷ nay, Trung Quốc đã thay đổi đáng kể cán cân quyền lực ở Đông Bán
cầu, mở rộng phạm vi ảnh hưởng của mình rất bất lợi cho Mỹ, không ồn ào trong
phương pháp thực hiện như các nước đế quốc trước đây vẫn làm, nhưng tinh vi và
có hiệu quả lớn, phù hợp với thời đại toàn cầu hóa ngày nay…[31] Một
số nhà nghiên cứu khác đánh giá: Chủ nghĩa thực dân con rồng khôn ngoan hơn và
đã thành công vượt bậc so với chủ nghĩa thực dân cũ và mới… Con rồng ngày nay
đang giương nanh vuốt của mình…
Đến đây có thể dễ dàng hình dung con rồng Trung Quốc đã và đang
gây ra những biến động địa kinh tế và địa chính trị gì ở phạm vi toàn cầu như
thế nào, gắn liền với sự bành trướng không mệt mỏi của quyền lực mềm của
nó.
Hẳn không phải ngẫu nhiên khi mở đầu bài viết “Yếu tố địa lý của
quyền lực Trung Quốc…”[32], R. Kaplan nhắc lại việc Halford
Mackinder trong cuốn “The geographical Pivot of History” (1904) đã cảnh báo thế
giới về mối nguy Trung Quốc[33], nhắc lại hy vọng của H. Mackinder cho
rằng chỉ có lý tưởng của dân chủ mới có thể mang lại một thế giới tốt đẹp (H.
Mackinder – trong cuốn “The democratic Ideals and Reality” - 1919).
V – Siêu cường đang lên Trung Quốc có thể với tới đâu?
Xin nhắc lại, trong giới nghiên cứu ở Mỹ và phương Tây có không ít
ý kiến cho rằng không có khả năng bao vây hay ngăn chặn sự đi lên của Trung
Quốc, sự việc Trung Quốc trở thành nền kinh tế có tổng lượng GDP lớn nhất thế
giới vào khoảng giữa thế kỷ này sẽ là không thể đảo ngược.
Sự thật có thể sẽ như vậy, bởi vì từ nay đến giữa thế kỷ này hình
như cũng khó xảy ra những biến động nào trong nội trị Trung Quốc đủ sức xoay
chuyển được hướng phát triển của nước Trung Quốc hiện tại sang bất kỳ hướng nào
khác (đổ vỡ? hay cải cách dân chủ?..).
* Có 2 vấn đề lớn nên đặt ra để tìm hiểu:
Kinh tế thế giới, đặc biệt là các nền kinh tế nhỏ yếu của các nước
đang phát triển, sẽ phải đối mặt với những vấn đề gì, nếu con rồng Trung Quốc
tiếp tục mô hình phát triển của nó như hiện nay trong vòng vài ba thập kỷ tới -
với cái đói nguyên liệu không bao giờ thỏa mãn, với mọi thực tiễn của chủ nghĩa
con buôn (mercantilism) và sự tác quái của quyền lực mềm như đang tiến hành.
Cùng với khát vọng nhất quán ngoi lên siêu cường, việc ráo riết
tăng cường chi tiêu quốc phòng và phát triển nhanh chóng lực lượng quân sự,
nhất là ý đồ phát triển lực lượng hải quân nước xanh (blue marine – hải quân
đại dương) đặt ra những hệ lụy gì cho cân bằng lực lượng tại khu vực Châu Á –
Thái Bình Dương và uy hiếp như thế nào các nước nhỏ bé hơn trong khu vực?
Dưới đây xin bàn từng vấn đề.
+ Về vấn đề (1) – vấn đề kinh tế
Dù có những nỗ lực cải tiến gì trong quản lý nền kinh tế quốc dân
hay trong đổi mới cấu trúc kinh tế, về cơ bản và còn một thời gian dài kinh tế
Trung Quốc tăng trưởng và phát triển chủ yếu vẫn nhờ vào (a)đầu tư và (b)nhờ
lợi thế quy mô kinh tế (economics of scales)[34]. Hai đặc điểm này (a và b) cho phép
Trung Quốc tiếp tục giành những lợi thế trên thị trường thế giới đối với nhiều
quốc gia – kể cả các nước phát triển cũng như các nước đang phát triển. Vì thế,
cạnh tranh kinh tế với Trung Quốc, nhất là cạnh tranh với các mặt hàng Trung
Quốc sản xuất và có thế mạnh, vẫn tiếp tục là ác mộng đối với nhiều nước.
Hơn nữa, dù là Trung Quốc đang có những nỗ lực chiến lược nhằm đẩy
mạnh hướng nội – bao gồm tăng sức mua và tiêu dùng nội địa, đẩy mạnh đô thị hóa
(gói kích cầu đưa 250 triệu dân nông thôn vào đô thị).., nhưng với việc duy trì
bằng mọi giá tốc độ tăng trưởng kinh tế 5 – 6 hoặc 7 – 8% / năm, đòi hỏi
của Trung Quốc về nguyên liệu, về năng lượng và về thị trường ngày càng
lớn. Xin lưu ý, duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế thấp hơn đồng nghĩa với suy
sụp, trì trệ, thất nghiệp.., vì thế sẽ là thảm họa cho nội trị Trung Quốc cũng
như đối với vai trò nắm quyền của ĐCSTQ. Nghĩa là, gần như một tất yếu, thực
hiện tốc độ tăng trưởng cao là vấn đề sống còn của chế độ. Điều này cho thấy vì
sao Trung Quốc sẽ tiếp tục đẩy mạnh mọi chính sách hiện hành đối với thế giới
bên ngoài để thỏa mãn đòi hỏi bên trong. Hệ quả không tránh khỏi là sẽ gây ra
những can thiệp hay lũng đoạn mới ở bên ngoài trên nhiều phương diện, những
tranh chấp mới…
Những dẫn chứng nổi bật là: Tháng 7 vừa qua Trung Quốc đã khánh
thành đường ống dẫn khí, và hiện nay đang tiếp tục hoàn thành đường ống dẫn dầu
từ Trung Đông qua lãnh thổ Myanmar (cảng Kyaukpyu) vào Vân Nam, mặc dù quan hệ
Myanmar – Trung Quốc hiện nay không xuôn xẻ gì; Trung Quốc đang đẩy mạnh hợp
tác với Nga, Kazkhstan, Turkmenistan, Azecbaijan… đẩy nhanh các công trình dẫn
dầu và khí từ Trung Đông và Trung Á, để hoặc dẫn dầu vào Trung Quốc, hoặc để
cạnh tranh địa kinh tế và địa chính trị với phương Tây tại Trung Đông hay tại
ngay Trung Á… Vân vân…
Tuy rằng lợi thế về giá lao động rẻ của Trung Quốc đang giảm dần,
các chi phí sản xuất ở Trung Quốc ngày càng cao lên (do mức thu nhập tăng, chi
phí về môi trường ngày càng đắt…), cả thế giới – bao gồm cả bản thân Trung Quốc
– vẫn chưa giải được bài toán khó: Làm thế nào để phát triển kinh tế Trung Quốc
trở thành một trong những động lực thúc đẩy phát triển kinh tế thế giới?
Trong khi đó tình hình vẫn tiếp diễn là: Kinh tế Trung Quốc càng
phát triển, trên thế giới càng xuất hiện nhiều vấn đề địa kinh tế và địa
chính trị mới phức tạp hơn.
Rõ ràng những cam kết hay nỗ lực trong khung khổ đối thoại kinh tế
& chiến lược Mỹ - Trung, những chế định trong khung khổ các thể chế hiện
hành (WTO, WB, IMF, G2, G20…), quan điểm “win – win”… cho đến nay chưa giải
quyết được bài toán khó này. TPP có lẽ càng không… Mong đợi một thiện chí
của lẽ phải từ phía Trung Quốc sẽ chỉ là ảo tưởng nguy hiểm. Nguyên nhân hàng
đầu có lẽ là bản chất chế độ chính trị và trình độ phát triển hiện nay của
Trung Quốc vẫn đang ở thời kỳ chỉ dung nạp được sự phát triển như đang diễn ra.
Nói cách khác, Trung Quốc vẫn đang ở giai đoạn phát triển mang cái tên chủ
nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc – đó là chủ nghĩa tư bản đặc sắc Trung Quốc
trong chế độ toàn trị một đảng. Mô hình phát triển này còn là bất khả kháng
trong một tương lai nhất định - cho đến khi nào đó Trung Quốc tự bên trong đủ
sức tiến hành một cuộc cải cách sâu rộng thể chế chính trị. Thực tế này cùng
với ảnh hưởng sâu xa của truyền thống văn hóa Đại Hán càng làm sâu sắc thêm
những mâu thuẫn giữa Trung Quốc và thế giới bên ngoài.
Cũng xin lưu ý, ở Trung Quốc kể từ ngày thành lập nước CHNDTH
thường xuyên có những nỗ lực cải cách. Song cho đến nay tất cả những nỗ lực này
chỉ phát huy được trên phương hướng duy nhất: “mèo đen, mèo trắng không thành
vấn đề, miễn là bắt được chuột” và đã góp phần có ý nghĩa quyết định tạo ra chủ
nghĩa thực dân con rồng hôm nay.
Trong khi đó toàn bộ những nỗ lực cải cách thể chế chính trị ở
Trung Quốc cho đến nay đều bị bóp chết – chỉ kể từ khi tiến hành cải cách 1978:
đó là Hồ Diệu Bang hay Triệu Tử Dương, rất đẫm máu như vụ Thiên An Môn (1989),
hay bớt ồn ào hơn như hàng trăm vụ đàn áp các nhân sỹ trí thức khác… Trung Quốc
hiện nay rất khó tiến hành cải cách thể chế chính trị còn vì lẽ cả nước có tới
hàng trăm nhóm lợi ích thao túng toàn bộ hệ thống chính trị từ cấp cao nhất đến
cơ sở. Quyền lực thật của các nhóm lợi ích trước hết nằm trong tay các
đại gia[35].
Có lẽ không phải ý thức hệ Mác hay Mao là nguyên nhân gốc làm cho
chế độ toàn trị ở Trung Quốc hiện nay vẫn trụ được. Sự thật là Đại hội 18 của
ĐCSTQ đã khéo léo vượt qua vấn đề này rồi; Mác và Mao chỉ còn vai trò trang trí
để giữ cho chế độ của ĐCSTQ danh chính ngôn thuận mà thôi[36]. Nguyên nhân sâu xa đối kháng lại cải
cách chính trị có lẽ vẫn là chủ nghĩa quốc gia, chủ nghĩa dân tộc Đại Hán, nền
văn minh thiên triều gần như một khát vọng.., đến mức ngày nay tầng lớp trung
lưu ở Trung Quốc nhìn chung cũng chưa thoát ra được di sản văn hóa này (Willy
Lam).
Có thể nói ngay đối với các nước phát triển và đang phát triển:
Làm gì để thích nghi được và để vượt qua được những hệ lụy của một thực tế
Trung Quốc nhãn tiền này? Làm gì để biến những thách thức mới thành cơ
hội?.. Đấy là những câu hỏi không thể không đặt ra, nếu như muốn sống chung với
lũ khi đang ở giữa cơn lũ.
Nhân đây lại xin nhắc lại, để định liệu công việc của mình, mọi
quốc gia hữu quan nhất thiết phải tính toán: Bản thân nước Trung Quốc phải trả
cái giá nào cho sự phát triển này của họ? Thế giới còn lại – trước hết là các
nước láng giềng và trong khu vực – sẽ phải trả giá theo như thế nào cho
sự phát triển này? Những năm gần đây không ít doanh nghiệp hay vùng sản xuất
một sản phẩm nhất định tại nhiều nước phát triển ở Mỹ, ở châu Âu… đã tự đặt ra
cho mình câu hỏi: Làm thế nào để không chết đuối trong biển hàng hóa rẻ của Trung
Quốc[37]?!... Có lẽ cũng đã đến lúc các nước đang
phát triển nên đặt thêm cho mình câu hỏi: Làm thế nào để thoát được sự kiềm tỏa
của quyền lực mềm Trung Quốc...
(còn tiếp)
-----------------
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét