Điện mật Sứ quán Mỹ tại Bắc Kinh: Trung Quốc tập trung vào những yêu sách lãnh thổ ở Biển Đông

Yêu sách Đường Chín đoạn của Trung Quốc không căn cứ theo quy định của UNCLOS. Khác biệt trong việc diễn giải UNCLOS và  yêu sách “dựa trên căn cứ lịch sử” đã làm cho tranh chấp  tại Biển Đông giữa Trung Quốc và các quốc gia ASEAN thêm căng thẳng.

Xuất xứ: Đại sứ quán Mỹ tại Bắc Kinh (Trung Quốc)

Thời gian phát điện: Ngày 21/09/2009:10:22’UTC

Thời gian công bố: Ngày 01/09/2011: 23:24’ UTC

Phân loại: Điện mật

Tóm tắt: Theo một đầu mối liên lạc tại Đại sứ quán, những lợi ích cơ bản của Trung Quốc tại Biển Đông (Trung Quốc: Biển Nam Trung Hoa; Quốc tế: South China Sea “SCS”; ND) là bảo vệ phần biên giới lãnh thổ đã được Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền, khẳng định và phát triển yêu sách đối với những nguồn tài nguyên thiên nhiên tại đây, và duy trì tự do hàng hải trên biển. Các Quan chức và các nhà học giả cho rằng, Trung Quốc muốn giải quyết những tranh chấp về lãnh thổ một cách song phương với từng quốc gia Đông Nam Á có yêu sách vì hai lý do: 1) để được hưởng lợi từ những ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các quốc gia Đông Nam Á láng giềng nhỏ bé hơn; 2) để kéo toàn bộ khối ASEAN ra khỏi vấn đề Biển Đông, và hướng sự tâp trung vào những mục tiêu hội nhập kinh tế khu vực trong chính sách đối ngoại mở rộng của Trung Quốc. Các quan chức của Trung Quốc và Việt Nam cũng thừa nhận, tranh chấp biên giới trên Biển Đông có ảnh hưởng tới quan hệ song phương, nhưng nó không làm cản trở tới xu hướng tích cực trong những mối quan hệ giữa hai bên. Trong khi quan chức, học giả Trung Quốc có những đánh giá khác nhau về vai trò của Quân đội PLA trong chính sách Biển Đông, thì các đầu mối liên lạc của chúng ta đặc biệt nhấn mạnh sự nhậy cảm của Bắc Kinh đối với những hành động mà họ cho là một sự can thiệp của Mỹ tại Biển Đông. Hết tóm tắt.

Những lợi ích của Trung Quốc ở Biển Đông

            2. Ông Han Feng, Phó Giám đốc Viện Nghiên cứu châu Á-Thái Bình Dương thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, đơn vị thuộc cấp của Quốc vụ viện Trung Quốc đã nói với Bí thư Chính trị vào ngày 21/8 rằng, những lợi ích cơ bản của Trung Quốc tại Biển Đông là nhằm bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ và phát triển chủ quyền đối với những nguồn tài nguyên thiên nhiên, và duy trì tự do hàng hải trên biển. Ông Han nói rằng, mục tiêu chính sách đối ngoại tổng thể của Trung Quốc là nhằm hội nhập sâu về kinh tế với khu vực. Để thực hiện điều này, Trung Quốc muốn giải quyết một cách song phương những tranh chấp về lãnh thổ với các quốc gia nhỏ bé hơn không theo khuôn khổ của ASEAN. Nhờ đó, nó giúp Bắc Kinh tập trung cho những tương tác trao đổi của mình đối với khối ASEAN trong việc thiết lập một khu vực mậu dịch tự do Trung Quốc-ASEAN.

Ít khả năng để tiến triển từ DOC tới COC.

3. Ông Fu Fengshan, Phó trưởng phòng Phân định Lãnh hải thuộc Vụ Các vấn đề về Biên giới và Biển của Bộ Ngoại giao (Trung Quốc), ngày 01 tháng 09 vừa qua đã cho Bí thư Chính trị biết rằng, để đảm bảo đàm phán về những tranh chấp lãnh thổ tại Biển Đông được tiến hành giữa Trung Quốc và từng quốc gia ASEAN riêng lẻ thay vì giữa Trung Quốc và tất cả các quốc gia ASEAN thành viên như một khối thống nhất, Trung Quốc đã đặt ra điều kiện cho những cam kết hợp tác của họ đối với ASEAN trong vấn đề Biển Đông. Anh ta nói, Trung Quốc sẽ chỉ quay trở lại nhóm Công tác chung ASEAN-Trung Quốc nhằm thực thi Tuyên bố về Cách ứng xử của Các bên tại Biển Đông (DoC) nếu các quốc gia thành viên ASEAN chịu từ bỏ những nỗ lực nhằm tạo lập một quan điểm chung của ASEAN. Fu cũng khẳng định rằng, các quốc gia thành viên ASEAN, mà đặc biệt là Việt Nam, muốn chuyển từ văn kiện DoC lên Bộ Quy tắc về Cách ứng xử của Các bên tại Biển Đông (CoC)  có mang nhiều ý nghĩa chính trị hơn. Fu mô tả nhóm công tác đã rơi vào “bế tắc”, và cho biết họ vẫn chưa xác định được thời điểm cụ thể cho cuộc họp tiếp theo. Học giả Han đến từ Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (Chinese Academy of Social Sciences/CASS) nói riêng rằng, Trung Quốc có quan điểm “tương đối tích cực” với việc chuyển từ DoC thành một văn kiện CoC, nhưng với điều kiện là tất cả các bên phải đàm phán một cách thiện chí, và không kèm theo một quan điểm định sẵn từ trước của khối ASEAN.

Sự phối hợp của ASEAN về vấn đề Biển Đông

4. Học giả Shen Shishun của Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Bộ Ngoại giao Trung Quốc (người gặp riêng với Bí thư Chính trị trong ngày 21 tháng 8) và cả ông Han, người thuộc Viện CASS đều phủ nhận khả năng những quốc gia thành viên ASEAN có thể đạt được một quan điểm phối hợp chung về yêu sách lãnh thổ tại Biển Đông. Shen không tin rằng ASEAN có thể tạo thành một khối khi mà cả Việt Nam, Indonesia, Malaysia, Brunei và Philippines cùng có những yêu sách lãnh thổ chồng lấn nhau. (Lưu ý: Trong tháng 05, Việt Nam và Malaysia cùng đệ trình tuyên bố chung về yêu sách thềm lục địa mở rộng lên Ủy ban Giới hạn Thềm lục địa theo Công ước Luật biển của LHQ (UNCLOS) trong khi không có sự phối hợp của toàn thể khối ASEAN đã thể hiện một bước của xu hướng này. Việc trong năm nay, Việt Nam sẽ đảm nhận vai trò điều phối viên của cơ chế ASEAN+1 trong vòng ba năm tới, và cả vị trí Chủ tịch ASEAN vào tháng 1 năm 2010 có ý nghĩa rằng, vấn đề biển Đông sẽ được nhắc tới nhiều hơn trong quan hệ giữa Trung Quốc và ASEAN trong những năm tới.)

Tác động tới quan hệ Trung – Việt.

5. Ông Fu, người của Bộ Ngoại giao Trung Quốc và một viên chức của Sứ quán Việt Nam đều nói với Bí thư Chính trị rằng, trong khi tranh chấp lãnh thổ tại Biển Đông là nguyên do cho những căng thẳng trong quan hệ song phương, nhưng nó không cản trở quỹ đạo tích cực của mối quan hệ giữa Trung Quốc và Việt Nam. Fu mô tả cuộc đàm phán theo thông lệ về Biển Đông của Thứ trưởng Ngoại giao Vũ Đại Vĩ diễn ra trong ngày 13 tháng 08 tại Hà Nội, và nhấn mạnh rằng hai phía sẽ còn gặp lại vào trước cuối năm nay. Theo ông Fu, Trung Quốc tái nhắc lại với Việt Nam trong vòng đám phán hồi tháng 8 rằng, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa muốn đạt được sự hiểu biết song phương về quyền đánh bắt cá và thăm dò dầu khí trong khu vực lãnh thổ có tranh chấp, và họ chờ đợi phản hồi của phía Việt Nam. Fu cho chúng tôi biết, kết luận cơ bản rút ra từ những cuộc đàm phán này là cả hai bên cùng nhất trí về tầm quan trọng của việc giữ hòa bình và tránh để xẩy ra xung đột. Ông Fu cũng xác nhận, chính Vụ các Vấn đề Biên giới và Biển của Bộ ngoại giao vốn vừa mới được thành lập có trách nhiệm giải quyết vấn đề Biển Đông do những liên quan đến biên giới và lãnh thổ của Trung Quốc, chứ không phải vụ Châu Á đảm trách việc này. Còn ông Shen, người đến từ Viện CIIS thì riêng biệt đánh giá, những cuộc đàm phán diễn trong nhiều năm như là một nỗ lực nhằm giải quyết các tranh chấp. Ông ta cho biết rằng, cả Trung Quốc lẫn Việt Nam chưa đưa ra bất kỳ “mặc cả lớn” nào trong cuộc đàm phán hồi tháng 8 nhằm giải quyết những khác biệt sâu sắc giữa hai bên.

6. Mô tả khó khăn của Việt Nam trong đàm phán về Biển Đông, viên chức của Đại sứ quán Việt Nam lưu ý rằng, ở một khía cạnh khác, Việt Nam chưa nắm bắt được những điều kiện chiến lược tiên quyết để đàm phán một cách song phương do Trung Quốc luôn khẳng định những yêu sách lãnh thổ của họ một cách hiếu chiến. Mặt khác, Việt Nam đã không thành công trong việc dẫn dắt các quốc gia thành viên ASEAN tới một quan điểm chung thống nhất về những yêu sách lãnh thổ tại Biển Đông. Do đó, Việt Nam muốn giải quyết những khác biệt hiện nay với Trung Quốc thông qua con đường ngoại giao với hy vọng rằng, qua thời gian, một quan điểm chung của ASEAN sẽ xuất hiện và nó cho phép Việt Nam đàm phán từ một vị trí dựa trên sức mạnh tập thể.

Những tín hiệu khác nhau về vai trò của Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tại Biển Đông.

7.Ngày 01 tháng 09, ông Fu đến từ Bộ Ngoại giao Trung Quốc nhấn mạnh với Bí thư Chính trị rằng, không phải PLA mà chính Bộ Ngoại giao điều khiển chính sách của Trung Quốc đối với Biển Đông. Bộ Ngoại giao có trách nhiệm tập trung vào việc duy trì tình hình ổn định để Trung Quốc có thể phát triển quan hệ song phương và đẩy mạnh hội nhập kinh tế với khu vực ASEAN. Tuy nhiên, các học giả Trung Quốc lại cho rằng, PLA  có một vai trò tích cực trong chính sách Biển Đông của Bắc Kinh. Phó trưởng khoa Nghiên cứu quốc tế thuộc Đại học Nhân dân Jin Canrong trong một cuộc đối thoại bàn tròn được tổ chức ngày 28 tháng 08 với một quan chức cấp cao của quân đội Mỹ cho biết, căng thẳng tại Biển Đông và dọc theo biên giới Trung-Ấn đã giúp PLA hợp thức hóa yêu cầu hàng năm về gia tăng ngân sách quốc phòng do tình hình tại eo biển Đài Loan đang tương đối yên ả. Cũng trong cuộc đối thoại này, Giám đốc Viện Nghiên cứu Hoa Kỳ thuộc CASS là ông Tao Wenzhao cho rằng, PLA chịu áp lực bảo vệ những lợi ích của Trung Quốc đối với kinh tế hải dương, thứ hiện đang chiếm tới hơn 10% GDP của Trung Quốc. Tao nói, kế sinh nhai của nhiều người Trung Quốc phụ thuộc vào nền kinh tế biển (bao gồm đánh bắt cá, khai thác dầu mỏ xa bờ, hậu cần, vận tải biển, vv), và do vậy, hải quân PLA có nhiệm vụ bảo vệ những lợi ích hải dương của Trung Quốc tại Biển Đông.

Sự nhạy cảm của PRC đối với sự hiện diện của Hoa Kỳ tại Biển Đông

8. Các quan chức và học giả Trung Quốc cùng lập luận rằng, những sự cố như vụ đối đầu giữa tàu USNS Impeccable và những tàu đánh cá của Trung Quốc xẩy ra hồi tháng 3 là một biểu hiện của sự khác biệt trong việc diễn giải UNCLOS và nhấn mạnh rằng Trung Quốc đã ký kết UNCLOS, trong khi Mỹ thì lại chưa. Tại phiên đàm phán đặc biệt theo khuôn khổ của Hiệp định Tư vấn hàng hải Quân sự Mỹ-Trung diễn ra ngày 26 tháng 8, những quan chức của Trung Quốc lập luận rằng Mỹ cần phải tôn trọng UNCLOS (theo cách hiểu của Trung Quốc) để loại bỏ khả năng va chạm trong tương lai tại khu vực lân cận của Biển Đông. Trung Quốc diễn giải UNCLOS theo nghĩa rằng tất cả những hoạt động quân sự trong vùng Đặc quyền kinh tế (EEZ) nước này phải được tiến hành vì mục đích hòa bình, và phải tôn trọng cũng như tuân thủ quyền và lợi ích chủ quyền hợp pháp của họ. Trung Quốc khẳng định rằng, những hoạt động do thám và giám sát của quân đội Mỹ trong vùng EEZ của Trung Quốc không được thực hiện vì mục đích hòa bình và không phù hợp với nội luật cũng như các quy định của Trung Quốc. Ông Fu Fengshan, người của Vụ Các vấn đề về Biên giới và Biển đảo của Bộ ngoại giao Trung Quốc tiếp tục lặp lại điều này với Bí thư Chính trị hồi tháng 9 vừa qua.

1.(Ghi chú: Trong đối thoại, những diễn giả Trung Quốc thường hướng sự chú ý tới việc Trung Quốc là thành viên tham gia ký kết UNCLOS, họ giải thích rằng yêu sách mở rộng của Trung Quốc đối với “các vùng nước tại Biển Đông” - còn thường được gọi là “Đường Chín đoạn” hoặc “Đường Lưỡi bò” – là “dựa trên căn cứ lịch sử” có từ trước đây, và do vậy, nó “không mâu thuẫn” với những quy định của UNCLOS (tham khảo điện riêng A). Như UNCLOS quy định rằng, những yêu sách chủ quyền đối với một khu vực hàng hải phải xuất phát từ lãnh thổ trên đất liền (điều mà yêu sách của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa không thực hiện như vậy), những tranh chấp hàng hải tại Biển Đông không chỉ là kết quả của những cách diễn giải khác nhau về những hoạt động pháp lý trong vùng EEZ theo quy định của UNClOS, mà nó còn do mâu thuẫn từ những tranh chấp yêu sách lãnh thổ và chủ quyền giữa các quốc gia.

9. Những phạm trù quan tâm khác được các học giả và quan chức Trung Quốc thường đưa ra khi tiếp xúc với chúng tôi, trong đó bao gồm việc công chúng Hoa Kỳ nghi ngờ những yêu sách về chủ quyền của Trung Quốc tại Biển Đông, và việc Trung Quốc cho rằng Mỹ đang khuyến khích các quốc gia thành viên ASEAN  hình thành một quan điểm chung thống nhất của cả khối đối với vấn đề yêu sách lãnh thổ tại Biển Đông.  Ông Shen thuộc viện CIIS cảnh báo rằng, một nhận thức như vậy về sự khuyến khích của Mỹ đối với các quốc gia ASEAN có thể “đầu độc” bầu không khí của mối quan hệ Mỹ-Trung. 

(NCBĐ/Link trích dẫn: Wikileaks)

-------------------