BIÊN ĐÔNG – CÂN ĐỐI BẤT ĐỒNG VÀ TƯƠNG ĐỒNG MỸ -TRUNG

* BÙI VĂN BỒNG

            Vai trò của Mỹ và Trung Quốc ở Châu Á-Thái Bình Dương, trong đó có Biển Đông, đã đặt ra từ những thập niên giữa thế kỷ 20, nhất là sau Chiến tranh thế giới II. Khi công khai, khi bí mật, lúc bằng văn bản, điện tín, thư tín, khi thì tại các diễn đàn, cả hai cường quốc có chung bờ biển hai phía Thái Bình Dương này đều đã nhiều lần đề cập đến vấn đề  Châu Á -Thái Bình Dương, mà trong đó nổi lên nhất là vấn đề Biển Đông.

Những thỏa thuận ngầm, hoặc những biểu hiện ‘chống nhau’ bề ngoài, đều liên qua trực tiếp đến hòa bình, an ninh khu vực này. Cho nên, quan hệ hai nước về vấn đề này không mới. Đã thành như truyền thống và diễn tiến, thăng trầm theo thời cuộc. Chung quy, cũng từ cái gốc là quyền lực và quyền lợi, cả ở tầm chiến lược đến vĩ mô, vi mô. Dù tình huống, hoàn cảnh nào thì hai nước đều phải ‘có phần’ trong khu vực này. Điều mà hai cường quốc này ‘kiềng’ nhất, không ngừng (cùng nhau) để mắt tới là sự xuất hiện của Nga và một số nước lớn khác ảnh hưởng đến quyền lực và quyền lợi của họ.

Mới đây, sự kiện Tổng thống Obama gặp ông Tập Cận Bình đã gây sự chú ý nhiều hơn, cũng là dấu ấn mới để thiên hạ suy đoán, luận bàn và nhìn ra bản chất thực sự của mối quan hệ trong bối cảnh chung toàn cầu hiện nay. Và, tháng 9 tới đây, hai ông Obama và Tập Cận Bình mới gặp nhau tại Nga.

Về vấn đề này, cựu Ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger nói với BBC: "Tôi có cảm tưởng rằng cả hai bên đều muốn xem xét lại tình hình, để xem liệu họ có thiết lập được một quan hệ (thức thời hơn) dựa trên các viễn cảnh dù chưa giải quyết được ngay các vấn đề trước mắt".

Dư luận chung đều nhìn nhận rằng Chủ tịch Tập có vẻ thoải mái và cởi mở hơn người tiền nhiệm Hồ Cẩm Đào. Giới ngoại giao Mỹ nói ông Hồ Cẩm Đào đã từ chối lời mời của ông George W Bush đến thăm trang trại gia đình ông ở Texas, mà chỉ muốn đến gặp một cách chính thức tại Tòa Bạch Ốc. Dù sao thì trong bối cảnh hiện nay, ông Tập còn phải xác định vị thế lãnh đạo nên đang gặp rủi ro chính trị nhiều hơn. Tuy nhiên, ông ta củng cố quyền lực nhanh hơn dự đoán của nhiều nhà quan sát và có lẽ cũng vì thế, ông lại càng phải tỏ ra g là người cầm lái chắc tay cho Trung Quốc trong quan hệ song phương với Hoa Kỳ.

Theo giới quan sát: Trước cuộc họp, giới chức chính phủ Mỹ nói với các phóng viên rằng chủ đề do thám mạng sẽ được đề cập tới vì Mỹ ngày càng quan ngại về các vụ xâm nhập từ Trung Quốc trong những tháng gần đây. Tháng trước, tờ Washington Post dẫn nguồn một phúc trình của Lầu Năm góc đưa tin rằng các hackers Trung Quốc đã tiếp cận được thiết kế của hơn 20 hệ thống vũ khí của Hoa Kỳ. Hồi đầu tháng Năm, trong một phúc trình khác Mỹ cũng cáo buộc Bắc Kinh là nhắm vào hệ thống máy tính chính phủ Mỹ trong chiến dịch tình báo mạng. Thương mại và Bắc Triều Tiên cũng là những chủ đề được trông đợi sẽ nằm cao trong nghị trình. Bắc Kinh, đồng minh thân cận của Bình Nhưỡng, được xem như quốc gia duy nhất có thể gây áp lực tạo thay đổi đối với Bắc Triều Tiên.

Các chủ đề khác có thể được thảo luận là tranh chấp lãnh thổ ở Á châu và nhân quyền ở Trung Quốc. Cuộc gặp mặt của hai nguyên thủ mới rồi với phương thức họp mặt không chính thức, thay vì nghi lễ cứng nhắc trong các cuộc họp thượng đỉnh Mỹ-Trung trước kia.

Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã kết thúc cuộc gặp thượng đỉnh bằng việc thừa nhận mặc dù có bất đồng trong một số lĩnh vực, nhưng hai nước nhất trí tăng cường hợp tác nhằm xây dựng "mối quan hệ nước lớn kiểu mới."

Theo đài BBC: Phát biểu trong cuộc họp báo chung kết thúc hai ngày hội đàm (ngày 7-8/6), Tổng thống Obama cho rằng Trung Quốc tiếp tục con đường thành công là có lợi cho Mỹ vì một nước Trung Quốc hòa bình, ổn định và thịnh vượng "không chỉ tốt cho người dân Trung Quốc mà tốt cho cả Mỹ và thế giới”. Ông Obama bày tỏ hy vọng với hàng loạt các vấn đề được trao đổi thẳng thắn trong hai ngày hội đàm không chính thức, hai nước sẽ xây dựng được một mô hình hợp tác mới trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi. Ông Obama nhắc lại tuyên bố một ngày trước đó thừa nhận "hiển nhiên Mỹ và Trung Quốc có căng thẳng trong một số lĩnh vực," nhưng khẳng định hai nước có thể hợp tác hiệu quả với nhau trong nhiều vấn đề. Mỹ và Trung Quốc cần cân bằng giữa cạnh tranh và hợp tác nhằm vượt qua những vấn đề gây chia rẽ.Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết cuộc gặp tại California trong hai ngày qua là để định hướng cho tương lai quan hệ Trung-Mỹ và vạch ra một kế hoạch nhằm phát triển mối quan hệ này. Chủ tịch Tập Cận Bình đã mời Tổng thống Obama sang thăm Trung Quốc để tiến hành các cuộc hội đàm tương tự, đồng thời cam kết sẽ duy trì các cuộc đàm thoại thường xuyên với ông Obama. Chủ tịch Trung Quốc cho rằng châu Á-Thái Bình Dương mênh mông đủ chỗ cho hai nước lớn Mỹ và Trung Quốc.

Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết ông và Tổng thống Obama đã nhất trí cho rằng trong thời kỳ toàn cầu hóa và nhu cầu khách quan của từng nước, Mỹ và Trung Quốc cần hợp tác chặt chẽ với nhau để giải quyết các thách thức và khó khăn chung. Đây là một con đường mới khác hẳn với kỷ nguyên đối đầu và xung đột trước đây giữa các nước.

Ông Tập Cận Bình muốn khẳng định chỗ dụa trong nhận thức của Trung Nam Hải rằng, trong mối giao hòa, giao két hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, Trung Quốc và Mỹ đều phải xác định “cả hai cùng thắng” và rất cần hợp tác với nhau nhằm xây dựng "mối quan hệ nước lớn kiểu mới” dựa trên sự ‘biết nhau’ và hợp tác. Chủ tịch Tập và Tổng Ô đều thỏa thuận tiếp tục chặt chẽ hơn nữa nhằm mở rộng các chuyến thăm ở mọi cấp, tăng cường giao lưu nhân dân và duy trì thông tin liên lạc thường xuyên; thúc đẩy các cuộc đối thoại về chiến lược và kinh tế. Vấn đề xây dựng mô hình quan hệ quân sự mới giữa hai nước cũng được ban fthao rkhá sâu nhằm không ngừng đật được những cải thiện và tăng cường quan hệ tương hỗ, tránh đối đầu. Nếu cần có thể hiệp đồng, phói hợp khi có sự đe dọa ‘xâm lấn’ từ nước lớn thứ 3…

Trong xu thế toàn cầu hóa, sự (cố gắng) cân bằng, ổn định trong các mối quan hệ đối trọng, và cả đối đầu, nhất là tranh chấp Biển Đông hiện nayTổng thống Obama thừa nhận hai nước còn nhiều việc phải làm để biến những hiểu biết rộng rãi đạt được trong hai ngày qua thành những việc làm cụ thể. Mỹ và Trung Quốc cần tiếp tục thảo luận với nhau các vấn đề không chỉ hôm nay, ngày mai mà trong nhiều tuần, nhiều tháng và nhiều năm tới mới hy vọng nâng quan hệ song phương lên một cấp độ mới.

Đây là cuộc gặp không chính thức và diễn ra tại một khu nghỉ dưỡng, mặc dù về mặt ngôn luận, nhưng thực tế các nội dung mà hai nhà lãnh đạo bàn thảo gây chú ý là việc xây dựng quan hệ nước lớn "kiểu mới" được hai nhà lãnh đạo nhắc đi nhắc lại. Vấn đề sát sườn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng như vấn đề an ninh mạng, an ninh và an toàn hàng hải ở biển Hoa Đông, biển Đông, tham vọng hạt nhân của Triều Tiên...

Nguồn tin từ Wáington cho biết: Trong khuôn khổ cuộc hội đàm, Tổng thống Mỹ Barack Obama bày tỏ, Mỹ hoan nghênh sự “trỗi dậy hòa bình” của Trung Quốc như một cường quốc của thế giới và hai nước cần hợp tác chặt chẽ trong giải quyết các vấn đề còn tồn tại. "Chúng tôi tin rằng một Trung Quốc hòa bình và thịnh vượng không chỉ tốt cho Trung Quốc mà cả cho Mỹ cũng như thế giới". Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng nêu rõ, quan hệ hai nước đang ở một điểm khởi đầu mới, trong đó hai bên cùng có những mối quan tâm hàng đầu, từ thúc đẩy sự phát triển kinh tế của mỗi nước, khôi phục tăng trưởng kinh tế thế giới, cho tới giải quyết những vấn đề nóng bỏng trong khu vực và trên thế giới, đối phó với những thách thức toàn cầu. Điều này đòi hỏi Trung Quốc và Mỹ phải thúc đẩy hợp tác song phương.

Trước những ‘gaio hòa’ rất mới này, học giả Minxin Pei, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu quốc tế và chiến lược Kech của Đại học McKenna ở Claremont, lãnh đạo Trung Quốc có xu hướng tổng hợp các mối quan hệ của Trung Quốc với các nước khác với một khẩu hiệu mơ hồ, trong khi Mỹ lại xác định quan hệ song phương dựa trên kết quả trao đổi thực tế. Và, với cách nhìn tương tự, giáo sư Li Jianqiang thuộc trường Đại học Houston, cuộc gặp thượng đỉnh không chính thức lần này là bước đi đầu tiên trên con đường hướng tới một mô hình mới của quan hệ Trung Quốc và Mỹ. Lee Cheng, thành viên cao cấp của Viện Brookings (Mỹ) cũng cho rằng, cuộc hội đàm đã tập trung vào xây dựng một mô hình mới của quan hệ giữa các cường quốc, cho thấy tính hợp tác nhiều hơn là đối đầu.

Thường thì từ trước đến nay, ai cũng biết quan hệ Mỹ-Trung đều biểu hiện những tươg đồng trong bất đồng, cố găng stháo gỡ những mối bất đồng để gia tăng sự tường đống. Cho dụ (vốn có) hai nước vẫn còn bất đồng ở một số lĩnh vực, nhưng chỉ nhìn trong gàn 5 năm qua cho thấy  cả người dân Trung Quốc và Mỹ đều muốn có mối quan hệ hợp tác mạnh mẽ.

Giới lãnh đạo hai nước đều nhận thức rằng dù trong bối cảnh nào thì hai nước phải cùng nhau giải quyết các thách thức, vì những có nhiều lợi ích chung của cả hai siêu cường. Và rằng, cần duy trì được sự cân bằng giữa cạnh tranh và hợp tác nhằm vượt qua các thách thức. Mỹ mong muốn một trật tự kinh tế thế giới, mà ở đó tất cả các nước đều tuân thủ các quy định như nhau, một trật tự công bằng, minh bạch về thương mại.

Sự gần như được thống nhất từ nhận thức là Mỹ và Trung Quốc cần hợp tác chặt chẽ với nhau để giải quyết các thách thức và khó khăn chung. Trước mắt, mặc dù chưa thể có ngay những cải thiện mang tính đột phá trong quan hệ giữa hai nước, nhưng cuộc gặp không mang tính chính thức này giữa hai nhà lãnh đạo có thể tạo ra một sự khởi đầu thuận lợi hơn cho mối quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

             Trong thực trạng và bối cảnh hiện nay, sự hòa hoãn Mỹ-Trung với tiêu chí  "quan hệ kiểu mới" này có lẽ (khiến cho) nguy cơ xung đột, vũ trang, chiến ranh giữa các nước lớn sẽ ít xảy ra. Các nước nhỏ và nghèo trong khu vực cũng nhìn nhận lại xu thế đối phó, phngf ngừa qua 'nạn dich' chạy đua vũ trang, chắc cũng điều chỉnh lại kế hoạch mua sắm vũ khí, phương tiện, trạng bị quân sự hiện đại đắt tiền trong khi dân trong nước đang đói, cơn suy thoái kinh tế, khủng hoảng tài chính -tiền tệ cũng như nạn lạm phát chưa vượt qua được. 
Ai cùng thấy là Mỹ và Trung Quốc đang tranh giành quyền lực ở châu Á - Thái Bình Dương. Thậm chí Trung Quốc còn nhòm ngó cả châu Phi và Mỹ Latin. Nhưng biểu hiện các nỗ lực ‘nhìn nhau’ trong mối quan hệ “nước lớn kiểu mới” mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đưa ra khó mà có thể làm giảm bớt sự cạnh tranh giữa hai nước.

Tìm mọi giải pháp vừa thức thời vừa mang tính chiến lược “giải quyết khôn khéo những bất đồng hướng tới tương đồng và cả tương hỗ” trong vấn đề Biển Đông là điểm gặp nhau của quan hệ Mỹ-Trung. Hai nước đang rất tránh đối đầu, đối trọng, quan tâm đối thoại và cả đối xử…Tóm lại, hai siêu cường sẽ tùy theo điều kiện, tình huống và cả chớp thời cơ để phân chia quyèn lực và quyền lợi ở Đông Nam Á và nhất là Biển Đông.

BVB

----------------