Trung Quốc muốn lãnh đạo BRICS

BRICS họp thường niên lần thứ 6 với thỏa thuận tài chính quan trọng. Vào lúc nước chủ nhà Brazil vừa nếm mùi đại bại trong mùa World Cup 2014, tại thành phố Fortaleza của nước này diễn ra Hội nghị thượng đỉnh BRICS trong các ngày 14-15/7.

Cũng như Brazil từng tỏa sáng trong các vòng hào quang quá khứ của World Cup, vào thời điểm thành lập, BRICS từng là biểu tượng của sự thay đổi địa kinh tế từ các nước phát triển sang các nước đang phát triển. Nhưng ánh hào quang ban đầu đang mờ nhạt dần xét từ tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm lại của các nước BRICS, thậm chí kinh tế Nga có thể phát triển âm trong năm 2014, trong khi các nền kinh tế Mỹ, EU và Nhật Bản đang dần phục hồi.

Về mặt chính trị, có mấy điểm làm cho Thượng đỉnh lần này gây sự chú ý. Thủ tướng mới của Ấn Độ Narendra Modi đã thực hiện chuyến công du nước ngoài đầu tiên ra khỏi Nam Á để tham dự hội nghị đa phương đầu tiên. Ông Modi đang tìm cách gây dựng uy tín trên trường thế giới. Hội nghị thượng đỉnh BRICS diễn ra trong bối cảnh quan hệ giữa Nga và phương Tây suy giảm xuống mức thấp trong thời kỳ hậu Chiến tranh lạnh. Tổng thống Nga Vladimir Putin cần tập hợp lực lượng quốc tế để chống lại các biện pháp bao vây cấm vận đang ngày càng xiết chặt sau khi Nga thôn tính Crimea. Chuyên cơ chở ông Putin trở về vào chính thời điểm một quả tên lửa từ miền Đông Ukraine đã bắn hạ máy bay thương mại MH-17. Giới truyền thông Nga đã đưa ra một giả thiêt là không quân Ukraine tìm cách tiêu diệt chuyên cơ của tổng thống Nga do biểu tượng trên máy bay của hãng hàng không Malaysia na ná như cờ Nga trên thân chuyên cơ số 1 của Nga.

Tổng thống Nam Phi Jacob Zuma lẫn Tổng thống chủ nhà Dilma Rousseff đều muốn đánh bóng tiếng tăm của mình sau những cuộc biểu tình phản đối của dân chúng hai nước này đối với chính phủ. Ông Jacob Zuma bị phê phán là yếu kém nhiều mặt.

Đối với ông Tập Cận Bình, BRICS chính là công cụ và sân chơi của Trung Quốc để mở tung hệ thống quốc tế khép kín hiện nay, phù hợp với Giấc mộng Trung Hoa. Vì vậy, các nhà lãnh đạo BRICS làm mọi thứ để hội nghị thượng đỉnh này thành công.

Các thỏa thuận tài chính khai phá

Thực hiện trọng tâm chiến lược của BRICS, các nhà lãnh đạo đã ký thỏa thuận thành lập ngân hàng chung, nhằm huy động nguồn lực cho các dự án hạ tầng và phát triển tại các nước thành viên và các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển khác. Tên gọi của nó là Ngân hàng Phát triển mới (NDB). Phản ánh tầm vóc nền kinh tế lớn nhất BRICS, NDB sẽ đặt trụ sở tại Thượng Hải, với tổng vốn khởi điểm 100 tỷ USD, trong đó vốn điều lệ là 50 tỷ USD, chia đều cho các nước sáng lập.

NDB sẽ cho phép các nước BRICS độc lập hơn về kinh tế. Nó được xem là “Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) của các nước mới nổi”, và là đối trọng của các định chế tài chính do phương Tây hậu thuẫn, như IMF và WB.

Tại hội nghị lần này, các nước BRICS cũng ký thỏa thuận thành lập một quỹ dự phòng trị giá ban đầu 100 tỷ USD, gọi tắt là CRA, nhằm giúp các nước thành viên ứng phó với sức ép thanh khoản ngắn hạn. Trung Quốc góp 41 tỷ USD, Brazil, Nga và Ấn Độ mỗi nước đóng 18 tỷ USD, Nam Phi 5 tỷ USD.

Tuy nhiên, xét theo quy mô của các định chế tài chính thế giới và khu vực trong hệ thống Liên hợp quốc, vốn liếng của NDB hay CRA vẫn còn khiêm tốn. Chỉ cần một cuộc khủng hoảng loại thường cũng có thể làm cho chúng cạn vốn. Cho nên phải mất hàng thập kỷ nữa mới khẳng định được liệu NDB và quỹ CRA có thách thức được các thể chế do phương Tây lãnh đạo hay không. Thành công của hai thể chế này tùy thuộc vào việc Trung Quốc có thể vượt lên kinh tế Mỹ hay không.
Các nước BRICS cũng ký Bản ghi nhớ về hợp tác kỹ thuật giữa các cơ quan bảo đảm tín dụng và xuất khẩu, với mục tiêu tăng cường hoạt động kinh tế nội khối.

Trung Quốc muốn lãnh đạo BRICS

Là nền kinh tế thứ hai thế giới nhưng Trung Quốc vẫn chưa được ngồi chiếu trên trong các thể chế tài chính thế giới. Xét trong khối BRICS, sức mạnh kinh tế của Trung Quốc so với 4 thành viên khác tạo ra một sự bất đối xứng. Trung Quốc chiếm khoảng 70% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nhóm nước này. Cán cân thương mại giữa Trung Quốc và nước nước châu Á cũng cao hơn nhiều so với kim ngạch thương mại của Trung Quốc với các nước thuộc BRICS.

Nếu BRICS được coi là nhà lãnh đạo của thế giới đang phát triển thì theo ngụ ý của giới truyền thông Trung Quốc, nước này rõ ràng là nhà lãnh đạo của BRICS. Hàng loạt bài viết được tung ra nhấn mạnh vai trò lãnh đạo của Trung Quốc trong BRICS như một quốc gia đủ khả năng “đưa BRICS tới các thị trường liên kết thông qua các kết nối bằng đường bộ, đường không và đường biển, tăng cường trao đổi văn hóa” (THX).

Tuy nhiên, không có dấu hiệu nào cho thấy Brasilia, Moscow, New Delhi hay Pretoria sẵn sàng chấp nhận một hệ thống mới do Bắc Kinh lãnh đạo để thay thế hệ thống  do Mỹ chi phối. Về NDB, Trung Quốc muốn việc đóng góp ban đầu dựa trên quy mô kinh tế của thành viên, giống như Quỹ CRA. Trung Quốc cũng muốn mức vốn ban đầu phải ở mức 100 tỷ USD, và thậm chí Trung Quốc sẵn sàng đóng góp hết phần còn lại. Tuy nhiên, các thành viên khác đã bác bỏ những ý tưởng này.

Dù còn tồn tại không ít vấn đề, các nước BRICS, với quy mô dân số và kinh tế lớn của họ, là thực thể không thể bỏ qua, và dần dần sẽ có một vai trò lớn hơn trong trật tự quốc tế./.

Hoài Nam/Toquoc

========